Działania uwzględniające lokalizację pozwolą na sprawniejsze zwalczanie nierówności społecznych
Prowadzone dotychczas badania często pomijały wpływ czynników terytorialnych na nierówności społeczne i gospodarcze. Co więcej, ze względu na fakt, że obecne rozwiązania funkcjonują w ramach istniejących instytucji oraz przepisów, badacze często przyglądają się problemom związanym z lokalizacjom z punktu widzenia jednostek administracyjnych. Zrozumienie subtelnych cech lokalnych tradycji, charakterystyki demograficznej czy społeczności wymaga jednak dokładnej wiedzy na temat ich integracji oraz wzajemnych oddziaływań. Zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu COHSMO (Inequality, urbanization and Territorial Cohesion: Developing the European Social Model of economic growth and democratic capacity) wyszedł z założenia mówiącego, że badania naukowe dotyczące wpływu lokalizacji na szanse życiowe nie uwzględniały dotychczas dowodów empirycznych. W związku z tym jego badacze postanowili opracować nową metodologię uwzględniającą lokalizację, a także koncepcje takie jak kapitał społeczny czy zjawisko przypisywania znaczenia miejscom przez mieszkańców. „Bliższe spojrzenie na to, w jaki sposób działania i polityki wpływają na życie lokalnych społeczności, zmieniając zbiorowe warunki społecznego i materialnego dobrobytu jest niezwykle ważne”, twierdzi Hans Thor Andersen, koordynator projektu z ramienia Uniwersytetu w Aalborgu, który jest gospodarzem projektu. „W ramach naszych badań odkryliśmy, że spójność terytorialna wynika z wzajemnego oddziaływania pomiędzy kapitałem, działaniami zbiorowymi i zarządzaniem, a jednocześnie wymaga zarówno oddolnych innowacji społecznych, jak i odgórnej mobilizacji zasobów, dzięki której możliwe jest zaspokojenie złożonych potrzeb dzięki zapewnieniu dostępu do stosownych możliwości”. Obecnie zespół projektu COHSMO pracuje nad ramami oceny, które pozwolą na identyfikację dobrych praktyk w zakresie działań i polityk.
Badania porównawcze
W ramach swoich prac badacze skupieni wokół projektu COHSMO dokumentowali i porównywali nierówności terytorialne w siedmiu krajach: Austrii, Danii, Litwie, Grecji, Polsce, Zjednoczonym Królestwie, a także we Włoszech. W każdym kraju zespół przeprowadził studia przypadków w trzech gminach wybranych jako reprezentatywne dla społeczności miejskich, podmiejskich i wiejskich, co miało umożliwić przegląd najważniejszych zasobów, a także inicjatyw przedsiębiorców. Każda gmina uczestnicząca w badaniach była odpowiedzialna za kluczowe działania i polityki związane z opieką nad dziećmi, kształceniem i szkoleniami zawodowymi, zasadami rynku pracy, rewitalizacją terenów gminnych oraz ze wzrostem gospodarczym. Zespół przeprowadził w każdym kraju około 75 rozmów z przedstawicielami władz, społeczności oraz biznesu, a także ankiety wśród interesariuszy. Badania dopełniły analizy dokumentów, a także regionalnych i krajowych danych dostarczonych przez Eurostat. „Co ciekawe, udało nam się odkryć, że »narracje przestrzenne« stanowią klucz do spójności terytorialnej oraz działań w tym zakresie. Na terenie Danii lokalne narracje o poczuciu przynależności mogą mobilizować społeczności, z kolei w Litwie dominujące narracje podkreślają cechy lokalne oraz potencjał społeczny i gospodarczy poszczególnych regionów”, zauważa Andersen. W ramach prac zespół projektu COHSMO porównał usługi świadczone na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Badania wskazały na to, że Danię wyróżniały lokalne źródła finansowania i kompetencje na szczeblu lokalnym, z kolei pozostałe kraje stawiały na kontrolę finansową na szczeblu regionalnym – w szczególności Polska i Włochy, natomiast Litwa była przykładem kontroli na poziomie kraju. W większości przypadków dało się zauważyć prymat działań związanych z rozwojem gospodarczym nad politykami zapewniającymi spójność społeczną. Choć segregacja społeczna była niespodziewanie niska w dużych miastach, takich jak Wiedeń czy Mediolan, badacze dostrzegli wysoki stopień tego zjawiska w Aarhus. „Duża autonomia władz lokalnych i wysoki poziom segregacji społecznej w Danii pozornie sprawia wrażenie dziwnej sprzeczności, jednak zjawisko to doskonale podkreśla znaczenie kontekstu lokalnego. W Danii kwestia mieszkalnictwa nie jest regulowana na szczeblu lokalnym, w związku z czym niektóre osiedla mieszkaniowe są określane mianem dzielnic biedy. W dodatku na szczeblu krajowym proponowane są obecnie ekstremalne rozwiązania, które spotykają się ze sprzeciwem środowisk lokalnych”, wyjaśnia Andersen.
Potencjał planowania przestrzennego
Skupiając się na wzajemnej relacji między spójnością terytorialną i działaniami w zakresie inwestycji społecznych uwzględniających lokalizację, badacze projektu COHSMO rewidują niektóre z założeń leżących u podstaw europejskiego modelu społecznego. Wnioski wypływające z badań przeprowadzonych w ramach projektu wskazują na fakt, że powiązanie rozwoju gospodarczego z rozwojem społecznym często nie jest wprost proporcjonalne ze względu na to, że każdy kraj samodzielnie ustala zasady swoich polityk gospodarczych i społecznych, równoważąc je w różny sposób. Zespół COHSMO informuje, że instytucje w wielu krajach coraz częściej stawiają na procesy planowania uwzględniające lokalizację, obejmujące między innymi infrastruktury mobilności łączące peryferyjne dzielnice, a także bardziej sprawiedliwe i dostępne miejskie usługi publiczne. Zespół nieustannie pracuje nad dalszym rozwojem swoich wniosków, skupiając się jednocześnie na badaniach dotyczących stopnia, w jakim koncentracja miejska stanowi warunek wzrostu gospodarczego, uwzględniając przy tym czynniki takie jak lokalne zasoby naturalne, w tym potencjał eksploatacji energii odnawialnej. „Wychodzimy z założenia, że skuteczne działania w zakresie spójności terytorialnej wymagają autonomii decyzyjnej i fiskalnej władz samorządowych”, podsumowuje Andersen.
Słowa kluczowe
COHSMO, działania, miejskie, spójność społeczna, nierówność, terytorialny, europejski model społeczny, miejsce, inwestycja społeczna, wiejskie, usługi publiczne, segregacja
