Obywatelska czujność kluczem do skutecznego zarządzania dużymi projektami
Megaprojekty, czyli duże i kosztowne przedsięwzięcia, takie jak budowa zapór wodnych czy lotnisk, niezmiennie budzą kontrowersje, co wynika przede wszystkim z ich dużego znaczenia politycznego i ekonomicznego oraz szerokiego grona zainteresowanych stron. Kontrowersje wynikają również z potencjału tych projektów w zakresie głębokiej transformacji społeczeństw. Na przykład nowa linia kolei dużych prędkości spowodowałaby nie tylko znaczące skutki gospodarcze, środowiskowe i społeczne na terenach, przez które przebiega, ale także wpłynęłaby na nawyki dotyczące podróżowania i decyzje w zakresie lokalizacji mieszkań i przedsiębiorstw. „Spory między zwolennikami a przeciwnikami zwykle wiążą się z ostrymi różnicami zdań wynikającymi z podstawowych wartości i światopoglądów”, zauważa koordynator projektu TENUMECA Albert Presas i Puig z Uniwersytetu Pompeu Fabra w Barcelonie (Hiszpania). „W obliczu ostrej konkurencji ze strony alternatywnych źródeł energii oraz niezwykle rygorystycznych i kosztownych wymogów w zakresie bezpieczeństwa, problemy i kontrowersje są szczególnie częste w przypadku megaprojektów w sektorze jądrowym”.
Konstruktywne różnice zdań
Inspiracją dla projektu TENUMECA, realizowanego przy wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie”, były wyzwania stojące przed megaprojektami z zakresu energetyki jądrowej w Finlandii, Francji i Zjednoczonym Królestwie. Uczestnicy projektu chcieli lepiej zrozumieć, w jaki sposób można wspierać konstruktywne różnice zdań, aby usprawnić demokratyczne zarządzanie takimi projektami. Aby to osiągnąć, stypendysta działania „Maria Skłodowska-Curie” Markku Lehtonen z Uniwersytetu Pompeu Fabra w Barcelonie badał zależności między różnymi wymiarami zaufania, od zaufania interpersonalnego po zaufanie do abstrakcyjnych pojęć, takich jak demokracja, rynek i państwo. Analizował pojawienie się organizacji podważających wiedzę głównego nurtu, rolę społeczności przyjmujących w nadzorowaniu projektów składowania odpadów nuklearnych oraz sposoby, w jakie media i międzynarodowi eksperci sektora nuklearnego przedstawiają problemy i kontrowersje związane z tymi projektami.
Nieufna czujność obywatelska
Zgodnie z ustaleniami badacza megaprojekty przypominają żywe organizmy – nieustannie dostosowują się do otoczenia i ewoluują wraz z nim. Brak przedstawienia kontekstu może skutkować trudnościami z zyskaniem legitymizacji i wiarygodności, z jakimi borykały się niedawne projekty i technologie jądrowe, nie tylko wśród ogółu społeczeństwa i zainteresowanych stron, ale także w środowisku fizyków jądrowych. „Ocena tych projektów i zarządzanie nimi muszą wykraczać poza samo skupienie się na kosztach, harmonogramie i wcześniej zdefiniowanych specyfikacjach projektu”, wyjaśnia Lehtonen. „Eksperci mają tendencję do zrzucania winy za problemy na czynniki zewnętrzne, zamiast należycie przeanalizować kontekst”. W projekcie podkreślono znaczenie tego, co nazwano „nieufną czujnością obywatelską”. Budowanie zaufania jest łatwiejsze w krajach takich jak Finlandia i Szwecja, gdzie występuje wysoki poziom zaufania międzyludzkiego, a także zaufania do instytucji i państwa. Zbyt duże zaufanie może jednak utrudnić pojawienie się konstruktywnej czujności obywatelskiej, która opiera się na zdrowej nieufności wobec władzy. „Wyniki naszego badania podkreślają znaczenie kontekstu społecznego, potencjalnych zalet braku zaufania i niebezpieczeństw związanych z nadmiernym zaufaniem”, mówi Lehtonen. „Podkreślają także znaczenie wspierania czujności obywatelskiej. Aby zaufanie było prawdziwe i trwałe, musi czerpać z nieufności”. Jeżeli chodzi o dalsze działania, Lehtonen i Presas chcieliby, aby te spostrzeżenia zostały włączone do praktyk odpowiedzialności społecznej przemysłu i rządów. Międzynarodowe profesjonalne oceny, takie jak te przeprowadzane przez OECD, stanowią przykład tego, jak zaufanie i brak zaufania mogą iść w parze, wspierając społecznie bardziej solidne decyzje i praktyki zarządzania. Presas interesuje się tym, jak państwa radzą sobie z pandemią COVID-19. „Kryzys związany z COVID sprawił, że kwestie zaufania znalazły się w centrum uwagi”, dodaje. „Nasze badania będą w najbliższej przyszłości będą dotyczyć zarządzania pandemią COVID-19 z perspektywy konstruktywnej nieufności”.
Słowa kluczowe
TENUMECA, megaprojekty, jądrowe, demokracja, obywatelskie, zaufanie, czujność obywatelska, zarządzanie
