Ramy gospodarowania glebami umożliwiające zrównoważoną produkcję żywności
W ramach finansowanego ze środków UE projektu LANDMARK (LAND Management: Assessment, Research, Knowledge base) powstało ogólnoeuropejskie konsorcjum skupiające najważniejsze instytuty naukowe i badawcze, izby rolnicze i decydentów. Jego zadaniem było opracowanie ram gospodarowania glebami, które wesprą zrównoważoną produkcję żywności w Europie. „Zgodnie z naszym funkcjonalnym podejściem gleby są zasobami, którymi gospodaruje rolnik i które nie tylko umożliwiają produkcję żywności, lecz zapewniają też usługi ekosystemowe służące człowiekowi”, mówi Rachel Creamer, koordynatorka projektu LANDMARK z Uniwersytetu w Wageningen pełniącego rolę gospodarza projektu.
Narzędzie Soil Navigator
Na podstawie przeglądu literatury, konsultacji z interesariuszami i analiz danych eksperci pracujący w ramach projektu przygotowali naukowe modele funkcji gleb, by lepiej zrozumieć, jak zmieniają się one w odpowiedzi na różne praktyki gospodarowania w rozmaitych warunkach klimatycznych. Zaowocowało to opracowaniem narzędzia www.soilnavigator.eu (Soil Navigator) pozwalającego identyfikować niedrogie i praktyczne środki służące bardziej zrównoważonej, dopasowanej do realiów gospodarce rolnej. Użytkownicy wprowadzają dane gleb, które uzyskano z próbek i analiz. Następnie system ocenia zdolność gleb do realizowania najważniejszych funkcji: produkcji pierwotnej, filtrowania i oczyszczania wód, sekwestracji węgla i regulowania klimatu, tworzenia różnorodnych biologicznie siedlisk oraz udziału w dostarczaniu i obiegu składników odżywczych. Na podstawie danych każdej funkcji przypisywana jest ocena: wysoka, średnia lub niska. Użytkownicy następnie wybierają zdolności, które chcą poprawić, a system przedstawia im zalecane rozwiązania.
Schemat monitorowania
Używając narzędzia Soil Navigator, zespół projektu opracował schemat monitorowania. Za pomocą tego narzędzia przeanalizowano 94 uczestniczących gospodarstw zlokalizowanych w 13 europejskich krajach. Reprezentowały one dwa typy użytkowania gruntów (grunty orne i użytki zielone) oraz pięć stref klimatycznych: południowoalpejską, atlantycką, kontynentalną, północnośródziemnomorską i panońską. „W przypadku wielu lokalizacji wysoki wynik uzyskały dwie lub nawet trzy funkcje, co pokazuje, że gospodarowanie gruntami w sposób umożliwiający uzyskanie wielozadaniowości gleb jest nie tylko możliwe, lecz też całkiem powszechne”, wyjaśnia Creamer. „Gleby optymalnie spełniające wszystkie funkcje to rzadkie zjawisko. Jednak jeśli w obrębie jednego pola spełnione są trzy z pięciu funkcji, oznacza to, że w większej skali gleba realizuje wszystkie swoje zadania”. Na podstawie rozmów z rolnikami dotyczących stosowanych przez nich praktyk gospodarowania określono funkcje, które będą najbardziej przydatne w ich gospodarstwach. Bazując na zebranych danych, zespół zidentyfikował także synergie i kompromisy. „Odkryliśmy, że synergie i kompromisy w systemach gospodarowania zmieniały się w zależności zarówno od warunków klimatycznych, jak i sposobu użytkowania gruntów”, dodaje Creamer. „Na przykład w niektórych regionach Europy, takich jak Panonia, zaobserwowano synergię między bioróżnorodnością i regulacją klimatu. Natomiast w strefie atlantyckiej połączenie tych funkcji przynosiło negatywne efekty w przypadku użytków zielonych”.
Strategie oparte na dostępności i zapotrzebowaniu
Korzystając z zestawów danych z całej Europy, zespół projektu LANDMARK przygotował model dostępności funkcji gleb w UE oraz społecznego zapotrzebowanie na nie. Podczas oceny potrzeb zauważono wyraźne różnice między poszczególnymi krajami. „Równoczesne zaspokojenie wszystkich potrzeb społecznych w każdej lokalizacji jest trudne, dlatego nasze analizy zawierają wytyczne dotyczące ukierunkowanych działań, które pozwolą na lepsze dopasowanie dostępności i zapotrzebowania”, zauważa Creamer. Prace nad projektem LANDMARK objęły także opracowanie 11 wariantów formalnych strategii, w tym środków, które będzie można wdrożyć w ramach wspólnej polityki rolnej, z naciskiem na konieczność utworzenia krajowych planów strategicznych. Zespół projektu zaproponował także nadanie priorytetu tym funkcjom gleb, które najbardziej odbiegają od wymagań. Jako potencjalne źródła inspiracji wskazano gospodarstwa demonstracyjne, przygotowane na przyszłe wyzwania związane z ekologią. Ustalenia naukowców zaprezentowano przedstawicielom Komisji Europejskiej i interesariuszy podczas konferencji zamykającej projekt LANDMARK, która odbyła się w Brukseli, a także w trakcie konferencji na temat gleb w Wageningen we wrześniu 2019 roku. Wyniki projektu stanowiły cenny wkład w proces formułowania misji UE skupiającej się na zdrowiu gleb oraz bezpieczeństwie żywnościowym. Prace nad narzędziem Soil Navigator są kontynuowane w kilku krajach, a dane uzyskane z użyciem schematu monitorowania zostały już przedyskutowane w kontekście przyszłych aktualizacji badania LUCAS dotyczącego warstwy uprawnej gleb.
Słowa kluczowe
LANDMARK, zrównoważony, woda, zarządzanie emisjami dwutlenku węgla, regulacja klimatu, bioróżnorodność, składnik odżywczy, obieg, gleba, pola, produkcja żywności