Analiza roli Unii Europejskiej w dążeniu do globalnej sprawiedliwości
W kwestii wyjaśniania głównych obaw związanych z globalną sprawiedliwością istnieją zasadniczo trzy podejścia. Po pierwsze sprawiedliwość odnosi się do uniwersalnych zapisów w prawach międzynarodowych. Według drugiego poglądu sprawiedliwość odnosi się bardziej do praw krajowych, tak więc prawo międzynarodowe nie powinno monitorować sposobu, w jaki państwa traktują swoich obywateli. Trzecia perspektywa sugeruje, że sprawiedliwość polega na poszanowaniu prawa międzynarodowego i jego instytucji przy jednoczesnym uznaniu różnych historii i doświadczeń. Te zróżnicowane poglądy stanowią wyzwanie dla UE, która skłania się raczej ku pierwszej definicji, starając się jednocześnie uniknąć alienacji swoich państw członkowskich. Wspierany ze środków UE projekt GLOBUS (Reconsidering European Contributions to Global Justice) miał na celu przeprowadzenie krytycznej analizy globalnej roli UE, jej związku z pojęciem sprawiedliwości i tego, jak inni, w szczególności kraje takie jak Brazylia, Indie i RPA, wszystkie demokracje i wszyscy pozostali członkowie tak zwanej grupy BRICS (czyli Chiny i Rosja), postrzegają jej stanowisko w tych kwestiach. Naukowcy odkryli zmianę w polityce UE, która odchodzi od priorytetowego traktowania wiążących umów międzynarodowych i praw jednostki („sprawiedliwość jako bezstronność”). Chociaż kierunek tej zmiany nie jest jeszcze jasny, wydaje się, że istnieją wyraźne ciągoty w kierunku zarówno większego nacisku na suwerenność państwa („sprawiedliwość jako brak dominacji”), jak i większej troski o lokalną własność („sprawiedliwość jako wzajemne uznanie”). „Choć wydaje się, że pojęcie sprawiedliwości jako bezstronności stanowi podstawę zewnętrznej polityki UE, sugerujemy, że UE zwraca uwagę na problemy wypływające z ujęcia sprawiedliwości jako wzajemnego uznania, które podkreśla różne tła i doświadczenia oraz lokalne reakcje”, zauważa koordynatorka projektu, Helene Sjursen z Centrum Studiów Europejskich ARENA na Uniwersytecie w Oslo.
Wkład Europy w światowy, oparty na wartościach ład
W projekcie GLOBUS skorzystano z szerokiego wachlarza metod, w tym śledzenia procesów, porównawczych studiów przypadków i analizy dyskursu, z bezpośrednimi dowodami gromadzonymi na drodze analizy dokumentacji, częściowo standaryzowanych wywiadów i obserwacji uczestników. Ponadto zespół przeprowadził analizę normatywną, aby ocenić mocne i słabe strony różnych podejść do globalnej sprawiedliwości. Analiza wykazała między innymi, że koncepcja sprawiedliwości jako bezstronności stanowi z zasady najwytrzymalszą formę obrony indywidualnej autonomii. Jednak z powodu niedociągnięć w globalnych zapisach prawnych i słabości instytucji prawnych polityka zagraniczna oparta wyłącznie na tym pojęciu grozi raczej utrwaleniem dominacji niż umacnianiem sprawiedliwości. Stwierdzono, że budzi to szczególny niepokój w stosunkach UE ze wschodzącymi potęgami, takimi jak kraje BRICS.
W kierunku nowego multilateralizmu
Oprócz przedstawienia zaleceń w szeregu dialogów politycznych z różnymi luminarzami badacze opublikowali też serię wytycznych politycznych, obejmującą najistotniejsze kwestie, takie jak migracja, zmiana klimatu, bezpieczeństwo i rozwiązywanie konfliktów, handel i rozwój. W ramach projektu GLOBUS przygotowano także podsumowanie polityki i zalecenia na temat postawy UE wobec kryzysu multilateralizmu. W tym przypadku badacze zrzeszeni wokół projektu GLOBUS sugerują, że UE częściej wykorzystuje swoje mocne strony – jako potęga gospodarcza i polityczna, dążąca do zrewidowanego multilateralizmu i jednocześnie prowadząca politykę uwzględniającą kontekst, sprzyjającą włączaniu społecznemu oraz uznająca, że nie ma rozwiązań uniwersalnych. „Aby zapewnić stabilny porządek świata, należy zapewnić ludziom poczucie, że proces podejmowania decyzji był sprawiedliwy. Jednym ze sposobów na osiągnięcie tego celu jest umożliwienie otwartego dialogu, który pozwala usłyszeć poszkodowanych”, podsumowuje Sjursen.
Słowa kluczowe
GLOBUS, sprawiedliwość, BRICS, instytucje, prawa, polityka zagraniczna, prawa jednostki, bezstronność, własność lokalna
