Odkrywanie tajemnic głębin Atlantyku w obliczu zmiany klimatu
Mimo że Atlantyk jest jednym z najlepiej zbadanych oceanów na Ziemi, nadal kryje wiele tajemnic – ich odkrycie stało się głównym celem projektu ATLAS (A Trans-AtLantic Assessment and deep-water ecosystem-based Spatial management plan for Europe). Poza tym obecnie Ocean Atlantycki zmienia się w dużo szybszym tempie niż na przestrzeni ostatnich 6 milionów lat. Co to są za zmiany? Jak mogą wyglądać w przyszłości? W jaki sposób możemy lepiej zapobiegać dramatycznym konsekwencjom tych zmian? To tylko niektóre z pytań, na które zespół projektu stara się znaleźć odpowiedź. W ramach projektu zorganizowano już 34 ekspedycje badawcze eksplorujące głębiny oceanu, a zespół naukowców skupionych wokół projektu zajmował się tak różnorodnymi tematami jak łączność ekologiczna pomiędzy siedliskami koralowców głębinowych, gospodarka morska, identyfikacja wrażliwych ekosystemów czy atlantycka południkowa cyrkulacja wymienna (AMOC). Prof. Murray Roberts, koordynator projektu ATLAS, omawia zastosowane w nim podejście, jego rezultaty i oczekiwany wpływ.
Jakie są cele projektu, jeśli chodzi o uzupełnianie braków w wiedzy naukowej?
Celem projektu ATLAS jest lepsze poznanie ekosystemów głębinowych Oceanu Atlantyckiego. Są to najmniej zbadane ekosystemy, które są jednocześnie najbardziej wrażliwe na coraz większy wpływ działalności człowieka związany z rybołówstwem oraz wydobywaniem ropy i gazu z wód głębinowych. Dużym zagrożeniem dla tych ekosystemów jest także zmiana klimatu i jej globalne skutki w postaci zakwaszania, ocieplania i odtleniania oceanów. Co więcej, sytuacja może jeszcze się pogorszyć wraz z rozwojem górnictwa głębokomorskiego. Obecnie zarządzanie ekosystemami głębinowymi jest bardzo sektorowe, tzn. każda strona – od rybaków po koncerny naftowe i gazowe – skupia się na własnych celach. Poza tym plany zarządzania powstawały przy bardzo małym zrozumieniu kwestii ekologicznych. Na przykład przy wyznaczaniu morskich obszarów chronionych nie brano pod uwagę łączności ekologicznej pomiędzy ekosystemami. W ramach projektu ATLAS budujemy modele matematyczne przewidujące łączność pomiędzy kluczowymi obszarami, tworząc prognozy dotyczące przemieszczania się larw przez Atlantyk.
Jakie są najbardziej innowacyjne aspekty podejścia zastosowanego w projekcie?
Cała nasza praca opiera się na fizyce Atlantyku. Następnie wykorzystujemy tę dogłębną wiedzę na temat prądów oceanicznych do analizy funkcjonowania ekosystemu, jego różnorodności biologicznej i biogeografii oraz łączności ekologicznej. W naszych badaniach bierzemy też pod uwagę analizy społeczno-gospodarcze oraz wiedzę ludzi na temat ekosystemów głębinowych. Zbyt często ignoruje się rolę ludzi i ich opinii lub nie bierze się ich na poważnie. Założeniem zespołu ATLAS jest uwzględnianie aspektów społecznych podczas pracy.
Czy może nam Pan opowiedzieć więcej o ekspedycjach badawczych zorganizowanych w ramach projektu? Jaki był ich cel i jakie były kryteria wyboru studiów przypadku?
Dotychczas zespół projektu ATLAS był organizatorem lub uczestnikiem 34 ekspedycji. Gdybym miał wyróżnić dwie z nich, prawdopodobnie wybrałbym ekspedycję MEDWAVES z 2016 roku prowadzoną przez Hiszpański Instytut Oceanografii oraz naszą dwuletnią współpracę z partnerami z Kanady w zakresie badań kolonii gąbek w Cieśninie Davisa. Celem pierwszej ekspedycji było zrozumienie, jak wody wypływające z Morza Śródziemnego oddziaływają na różnorodność biologiczną i biogeografię gór podwodnych oraz co sprawia, że płyną z Hiszpanii do Azorów. Badacze z ekspedycji MEDWAVES analizują ważne naukowe teorie na temat łączności ekologicznej pomiędzy Morzem Śródziemnym a Oceanem Atlantyckim. Podczas drugiej wspomnianej ekspedycji zespół projektu ATLAS gościł na należącym do kanadyjskiej straży przybrzeżnej lodołamaczu „Amundsen” – dzięki temu mogliśmy przeprowadzić badania interesującego nas obszaru, ocenić zasoby pokarmowe gąbek oraz umieścić na dnie długo działające sondy od naszych partnerów ze Stanów Zjednoczonych, które wyciągnęliśmy latem tego roku. Ekspedycja na pokładzie „Amundsena” to wspaniały przykład współpracy partnerów z różnych stron Atlantyku, w ramach której udało nam się osiągnąć rezultaty, jakich nie udałoby nam się uzyskać w pojedynkę – a to wszystko dzięki realizacji projektu ATLAS.
Jakie są Pana zdaniem najważniejsze osiągnięcia projektu? Czy może Pan podać kilka konkretnych przykładów?
Jest z czego wybierać. Opublikowaliśmy 59 recenzowanych artykułów, a kolejne 74 są w przygotowaniu. Warto wymienić artykuły opublikowane w czasopismach „Nature” i „Science” – efekty prac w ramach naszego pakietu roboczego dotyczącego fizyki. Szczególnie ważny jest artykuł w „Nature”, napisany przez Davida J.R. Thornalleya i innych, ponieważ wykazuje, że główna atlantycka cyrkulacja wymienna – która reguluje klimat poprzez transport ciepła dookoła globu i której potencjalne zatrzymanie zainspirowało twórców kinowego hitu „Pojutrze” z 2004 roku – jest dużo słabsza, niż do tej pory sądzono. Prognozuje się też, że wraz ze zmianą klimatu będzie się dalej osłabiać. Jest wiele innych przykładów, które moglibyśmy omówić, od mikrodrobin plastiku po politykę morską i gospodarkę – nasz projekt obejmuje wiele dziedzin.
Jakie są główne zalecenia projektu dotyczące niebieskiego wzrostu?
Główne zalecenia związane są z koniecznością lepszego poznania ekosystemów – jest to najistotniejsza sprawa. Musimy wiedzieć, jak ekosystemy będą reagować na zmieniające się warunki w oceanach ZANIM zaczniemy opracowywać plany zarządzania oceanami. Na przykład rezultaty projektu ATLAS wykorzystywane są podczas kluczowego procesu negocjacji prowadzonego przez ONZ, którego celem jest stworzenie nowego instrumentu prawnego dotyczącego zachowania i zrównoważonego korzystania z różnorodności biologicznej na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową – jest to tak zwany proces BBNJ. Byliśmy obecni podczas prac komitetów przygotowawczych oraz konferencji międzyrządowych. Trzecia konferencja odbyła się w siedzibie głównej ONZ w sierpniu, a nasz zespół ds. polityki brał w niej aktywny udział. Mógłbym wymienić też kilka innych przykładów, w tym nasze zaangażowanie w targi Ocean Business oraz inne działania, które jeszcze trwają. Na przykład analizujemy możliwości dostosowania działalności przemysłu naftowego w kontekście wyników badań prowadzonych w ramach projektu ATLAS.
Jaki jest spodziewany wpływ projektu ATLAS w perspektywie długoterminowej, zwłaszcza w obliczu coraz częstszych katastrof spowodowanych zmianą klimatu oraz w kontekście rosnącej świadomości społecznej?
Mamy nadzieję, że realizacja projektu przyczyni się do lepszego zarządzania oceanami. W tym celu mocno zaangażowaliśmy się w proces integracji polityki z nauką. Oprócz tego w centrum naszych działań zawsze są ludzie – takie założenie powinno nam pomóc osiągnąć długotrwałe rezultaty. Na przykład we współpracy z naszym głównym partnerem edukacyjnym, centrum Dynamic Earth – jedną z największych w Europie atrakcji związanych z nauką o Ziemi – opracowaliśmy nowe materiały dydaktyczne, a także nową wystawę o oceanach prezentującą działania w ramach projektu ATLAS.
Czy planujecie kontynuację badań?
Tak, mamy różne plany. Najciekawszym przykładem jest nowy projekt dotyczący zintegrowanej oceny morskich ekosystemów Atlantyku, realizowany w ramach programu „Horyzont 2020”: „iAtlantic: an integrated assessment of Atlantic marine ecosystems in space and time”, który również koordynuję. Stworzyliśmy konsorcjum, które stosuje podejście projektu ATLAS i rozszerza zakres prac na cały Atlantyk, od głębin po otwarty ocean, współpracując z partnerami z Argentyny, RPA, Brazylii, Kanady i Stanów Zjednoczonych.
