Nowe tłumaczenie Talmudu pozwala na nowo spojrzeć na stosunki chrześcijańsko-żydowskie
W 1240 roku w Paryżu rozpoczął się proces inkwizycyjny przeciwko Talmudowi – będącemu fundamentem judaizmu rabinicznego – który w rezultacie doprowadził do spalenia ksiąg w latach 1241/1242. Talmud został powtórnie potępiony na mocy wyroku z 1248 roku. „W kontekście tych wydarzeń powstało pierwsze w historii łacińskie tłumaczenie 1 922 ustępów Talmudu Babilońskiego, które nosi tytuł »Extractiones de Talmud« (ok. 1245 r.)”, wyjaśnia Alexander Fidora, koordynator projektu LATTAL, prowadzący badania w Katalońskim Instytucie Badań Zaawansowanych (ICREA) na Uniwersytecie Autonomicznym w Barcelonie (UAB).
Współpraca interdyscyplinarna i międzynarodowa
Projekt zrzesza badaczy z takich dziedzin jak filologia klasyczna czy hebraistyka, którzy pracują nad wydaniem krytycznym badanego tekstu, stanowiącego największy zbiór łacińskich przekładów Talmudu. Dzięki pracy filologów klasycznych w bibliotekach w całej Europie udało się zidentyfikować zachowane manuskrypty, datowane na okres od XIII do XVII wieku, na podstawie których opracowano tekst krytyczny łacińskiej wersji Talmudu. Jednocześnie specjaliści w dziedzinie judaistyki zidentyfikowali źródła tekstu, zarówno w Talmudzie, jak i w żydowskich pismach będących do niego komentarzem, które także wykorzystano w łacińskim przekładzie Talmudu. Projekt badawczy LATTAL zakładał również współpracę z uczonymi z izraelskiego Uniwersytetu Ben-Guriona. Fidora zaznacza, że współpraca była kluczowym elementem podstawowych badań filologicznych. „Mimo że w przypadku niektórych projektów edytorskich może się to wydawać podejściem »tradycyjnym«, stwarza poważne wyzwanie dla współczesnych badań naukowych i ich finansowania”. Zastosowane podejście i perspektywa ewidentnie sprzyjały pracy uczonych, która zaowocowała wieloma opracowaniami historycznymi i filologicznymi wydanymi w formie ogólnodostępnych monografii i artykułów. „Z dumą możemy oznajmić, że jeszcze w trakcie trwania projektu udało się opracować edycję krytyczną tekstu »Extractiones de Talmud«, która składa się z mniej więcej 800 stron”, mówi Fidora.
Nowy klucz do zrozumienia stosunków chrześcijańsko-żydowskich
Ten pionierski zbiór pism powstał w oparciu o dogłębne studium porównawcze oryginalnych tekstów Talmudu spisanych w językach hebrajskim i aramejskim. Jak zauważa Fidora, nowe wydanie „rekompensuje historię stosunków chrześcijańsko-żydowskich w XIII wieku i później”. Historia stosunków chrześcijan i Żydów zajmuje poczesne miejsce w badaniach dotyczących kształtowania się średniowiecznej i wczesnonowożytnej tożsamości chrześcijańskiej. Dzięki Talmudowi chrześcijanie poznali zbiór żydowskich mądrości, który uznali za nieprzystający do ówcześnie panujących przekonań na temat Żydów. Fidora rozszerza tę myśl: „[Ówczesne] tradycyjne chrześcijańskie postrzeganie Żydów jako świadków prawdy o Chrystusie ustąpiło miejsca o wiele bardziej agresywnej postawie, która była powielana w kolejnych stuleciach”. Wyniki projektu LATTAL stanowią znaczący przełom w jakości badań dotyczących stosunków chrześcijańsko-żydowskich w okresie średniowiecza, jak również dotyczących hebrajskiego/aramejskiego Talmudu. „Jestem przekonany, że nasza nowa edycja »Extractiones de Talmud« wzbogaca żywą tradycję Talmudu w jej stale zmieniających się kontekstach społecznych, i w nie mniejszym stopniu okazuje, co zasługuje na szacunek”, podsumowuje Fidora. „Wydanie »Extractiones de Talmud«, dzieła, które nigdy nie miało trafić do ogółu społeczeństwa, jest najlepszym przykładem skuteczności humanistyki historycznej w przezwyciężaniu prześladowań i cenzury, bez względu na czas i miejsce ich występowania”.
Słowa kluczowe
LATTAL, Talmud, Extractiones de Talmud, stosunki chrześcijańsko-żydowskie, Talmud Babiloński, judaizm, chrześcijaństwo, łacińska wersja Talmudu
