Doświadczenia obywateli i dziedzictwo kulturowe z czasów dyktatur komunistycznych
„Głównym celem projektu CHODIA było lepsze zrozumienie procesów patrymonializacji, jakie nastąpiły w niedalekiej przeszłości, oraz dziedziczenia doświadczeń z czasów dyktatur komunistycznych przez współczesnych obywateli”, opowiada stypendysta projektu, dr Francesco Iacono. Pojęcie patrymonializacji odnosi się do procesu, w ramach którego obiekty, miejsca lub praktyki stają się dziedzictwem kulturowym. Proces ten przyczynia się do odzyskiwania oraz transformacji wpływu na tworzenie najnowszego dziedzictwa kulturowego. Projekt, realizowany przy wsparciu programu „Maria Skłodowska-Curie”, koncentrował się na Albanii – kraju, w którym reżim stalinowski w latach 1945-1991 był szczególnie opresyjny. Jak zauważa dr Iacono, dziedzictwo materialne i niematerialne z czasów reżimu było dotąd traktowane niejednoznacznie, a przez wielu było wręcz pomijane. „Naszym celem było poznanie, na podstawie wywiadów spontanicznych i obserwacji, zdania Albańczyków na temat dziedzictwa ich kraju oraz złożonych stosunków, które doprowadziły do jego powstania”, tłumaczy badacz. Mieszane metody badawcze Dr Iacono zastosował zarówno metody jakościowe/etnograficzne, jak i ilościowe. Rozmawiał z ludźmi z najbardziej różnorodnych grup społecznych i z ekspertami z dziedziny dziedzictwa kulturowego, „otrzymując punkty widzenia dające szczegółowy obraz tego, jak Albańczycy postrzegają ten temat”. Do zbierania danych ilościowych dr Iacono wykorzystał nowe technologie, takie jak telefony komórkowe i bazy danych audio synchronizowane pomiędzy urządzeniem użytkownika a chmurą, które umożliwiły rejestrowanie spontanicznych odpowiedzi rozmówców. Zostały one następnie poddane transkrypcji i analizie. Wyniki projektu CHODIA pokazały różne punkty widzenia obywateli Albanii ze wszystkich grup społecznych na dziedzictwo tego kraju, ujawniając również możliwe czynniki przyczyniające się do takiego zróżnicowania. Prace prowadzone w ramach projektu dodatkowo ujawniły różne formy angażowania się Albańczyków w tworzenie dziedzictwa kulturowego kraju. Podwójna narracja Wyjątkowość projektu CHODIA polega na „problematyzacji koncepcji »niechcianego dziedzictwa« i potwierdzeniu faktu istnienia podwójnej natury pamięci i dziedzictwa z czasów dyktatury komunistycznej”. Oznacza to, że państwo i jego główni instytucjonalni przedstawiciele posiadają inną perspektywę od tej przechowywanej w prywatnej pamięci obywateli, powstałej w wyniku i po upadku reżimu komunistycznego. Taka podwójna pamięć stała się źródłem kontrastujących, a czasami nawet sprzecznych narracji. Jak tłumaczy dr Iacono, takie sprzeczne narracje mogą być i często są wykorzystywane przez polityków wielu krajów postsocjalistycznych. Wyjście poza kontekst albański Choć wnioski płynące z projektu CHODIA bezpośrednio dotyczą Albanii, można je również przełożyć na sytuację innych krajów, które doświadczyły dyktatury komunistycznej. Można więc wysnuć wniosek, że badanie CHODIA umożliwia wskazanie ważnych analogii i ma duże znaczenie szczególnie dla krajów europejskich. „Wiedza pozyskana w ramach projektu może pomóc w tworzeniu bardziej inkluzywnych i zrównoważonych strategii przedstawiania przeszłości krajów komunistycznych, uwzględniających różne punkty widzenia, a zatem przyczyniających się do sposobu postrzegania przez przyszłych obywateli UE przeszłości swoich krajów”. Działania upowszechniające obejmowały tradycyjne publikacje naukowe oraz działania informacyjne, które prowadzone były w Zjednoczonym Królestwie i Albanii. Ponadto dr Iacono prezentował wnioski z badania w mediach społecznościowych oraz na blogu poświęconemu projektowi. W ostatnim roku prac w ramach projektu CHODIA zorganizowano warsztaty i międzynarodową konferencję zatytułowaną „Heritage and Dictatorship”, w której udział wzięło ponad 70 uczestników z całego świata. Była to okazja do zapoznania się z daleko idącymi wnioskami na temat związków pomiędzy dziedzictwem i autorytaryzmem, a nawet szerzej – władzą.
Słowa kluczowe
CHODIA, Albania, dyktatura komunistyczna, dziedzictwo kulturowe, reżim komunistyczny, patrymonializacja, niechciane dziedzictwo, podwójna pamięć
