Władza i kontrola – geopolityczne aspekty bezpieczeństwa żywnościowego
W ramach projektu RUDEFOPOS-IRAQ przeprowadzono ocenę znaczenia bezpieczeństwa żywnościowego i rozwoju obszarów rolniczych w polityce prowadzonej przez obecne i poprzednie władze reżimowe w Iraku. W centrum zainteresowań uczestników projektu był zakres, w jakim powszechnie funkcjonujące sieci oparte na protekcji i tzw. rencie, w połączeniu z konfliktem zbrojnym, wpłynęły na stosunki wewnętrzne kraju. „Analizując obrazy satelitarne, szarą literaturę, ujawnione dokumenty Państwa Islamskiego oraz zawartość gazet, jesteśmy w stanie wykazać, że rolnictwo odegrało istotną rolę w finansowaniu grup terrorystycznych”, twierdzi dr Eckart Woertz, starszy pracownik naukowy w Centrum Międzynarodowej Informacji i Dokumentacji (CIDOB) w Barcelonie, Hiszpania. Zdobycie cennej wiedzy na temat roli, jaką odgrywa protekcja i renta w procesie stabilizacji regionu i przywracania praworządności, nie było łatwe pod wieloma różnymi względami, szczególnie z uwagi na niedostępność obszarów kontrolowanych przez Państwo Islamskie. W badaniach zastosowano dwojakie podejście: analizowanie źródeł historycznych oraz opracowanie jasnego obrazu obecnej sytuacji, wykorzystując do tego informacje uzyskane z Internetu, obrazowania satelitarnego oraz prac terenowych w Regionie Kurdystanu. Sam dostęp do dokumentów historycznych okazał się wyzwaniem. W Hoover Institution na Uniwersytecie Stanforda znajduje się ponad 11 mln pozycji przywiezionych do Stanów Zjednoczonych w następstwie okupacji Iraku rozpoczętej w 2003 r. Oprócz trudności związanych z wybraniem odpowiednich materiałów do analizy z tak olbrzymiego zbioru, problemem była też presja czasu. Dokumenty rządu irackiego oraz gabinetu prezydenta Saddama Husseina były przechowywane w National Defence University w Waszyngtonie. Instytucja ta została zamknięta w 2015 r., jeszcze w trakcie realizacji projektu, więc dr Woertz musiał ukończyć badania przed tym terminem. Aby zrozumieć obecną sytuacją w Iraku, dr Woertz posłużył się internetowym badaniem z udziałem pracowników akademickich z całego Iraku oraz wywiadami ze specjalistami przeprowadzonymi przez niego podczas wyjazdu do Kurdystanu. Chwiejny system bezpieczeństwa uniemożliwił przeprowadzenie wywiadów na innym obszarze. Jednak dr Woertz dodaje: „Miałem też do dyspozycji obszerne badania ilościowe przeprowadzone wcześniej przez Światowy Program Żywnościowy (WFP), Bank Światowy oraz Międzynarodową Organizację Pracy (MOP)”. Dzięki współpracy z Hadim Jaafarem z Uniwersytetu Amerykańskiego w Bejrucie, uczony uzyskał też dostęp do obrazów satelitarnych, co pomogło w badaniu terenów zajętych przez Państwo Islamskie. Pozwoliło to na zademonstrowanie, jak rozwijała się produkcja rolna pod rządami Państwa Islamskiego w latach 2014–2015. „Z badań wynika, że bezpieczeństwo żywnościowe i rolnictwo odgrywały, odgrywają i będą odgrywać znaczącą rolę w irackiej polityce. W trakcie obowiązywania wielostronnych sankcji ekonomicznych ONZ w latach 1990–2003 bezpieczeństwo żywnościowe oraz rolnictwo były kwestiami priorytetowymi dla reżimu Saddama Husseina”. Jeśli chodzi o bardziej współczesną problematykę, projekt wykazał znaczenie rolnictwa w finansowaniu Państwa Islamskiego po tym, jak przejęło kontrolę nad dwoma ważnymi obszarami rolniczymi w Syrii i Iraku, czyli prowincjami Niniwa i Gezira. „Nasze badania w zakresie rolnictwa jako źródła finansowania Państwa Islamskiego otworzyły nową perspektywę, a ich znaczenie wykracza poza okres istnienia tego samozwańczego quasi-państwa, który już dobiegł końca”. Jeśli chodzi o obecne wyzwania w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego w Iraku, badania ilościowe i jakościowe dowodzą, że ludność w przeważającej mierze wskazuje na kwestie polityczne jako główny problem. „Nie wystarczą same działania technokratyczne, takie jak doskonalenie systemów nawadniania czy organizowanie interwencji żywieniowych”, dodaje dr Woertz. „Uważam, że dobrze by było, gdyby bezpieczeństwu żywnościowemu poświęcono więcej miejsca w europejskiej polityce rozwojowej, zagranicznej oraz w polityce bezpieczeństwa realizowanej na Bliskim Wschodzie. Niezależnie od tego, czy chodzi o odbudowę Syrii czy stabilność polityczną w Iraku, bezpieczeństwo żywnościowe i rolnictwo będą w obu tych przypadkach odgrywać znaczącą rolę. Mam nadzieję, że projekt RUDEFOPOS-IRAQ przyczynił się do podniesienia świadomości na ten temat”, reasumuje dr Woertz.
Słowa kluczowe
RUDEFOPOS-IRAQ, bezpieczeństwo żywnościowe, geopolityka, Irak, sprawowanie rządów, rolnictwo, Syria, stosunki wewnętrzne
