Lepsze zarządzanie zasobami genetycznymi lasów
Rola lasów w walce ze zmianą klimatu jest oczywista. Ale choć zasadzenie drzewa pomaga w usuwaniu CO2 z atmosfery, to nie wystarczają do tego nasiona pierwszego lepszego gatunku. Każde drzewo występuje w różnych odmianach genetycznych, a różnorodność ta jest właśnie tym czynnikiem, który pozwala lasom przystosowywać się do zmian klimatu. Dobra wiadomość jest taka, że w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w ramach europejskich projektów badawczych zgromadzono już przydatne informacje na temat FGR. Niestety ich aktualna dystrybucja nie jest dobrze udokumentowana, a brak tych informacji utrudnia leśnikom i prawodawcom opracowywanie skutecznych strategii zarządzania. Sytuacja ta może zmienić się za sprawą projektu FORGER (Towards the Sustainable Management of Forest Genetic Resources in Europe). "Obecnie zarządzanie FGR w europejskich lasach ma znikomy wymiar", tłumaczy dr Koen Kramer z Alterra, odpowiedzialny za koordynację projektu. "Nie jest to pozytywne zjawisko, ponieważ FGR stanowią podstawę adaptacji lasów do zmian zachodzących w środowisku, wynikającą z procesów naturalnych (ewolucji) lub sztucznej selekcji. FGR są niezbędne w hodowli i translokacji drzew, dlatego też chcieliśmy dokładniej poznać ich przeszłość, teraźniejszość i przyszłość". W ramach ukończonego w lutym 2016 r. projektu FORGER powstały wytyczne i raporty pomagające interesariuszom w tworzeniu skutecznych strategii zarządzania. Pozyskiwanie nasion i dobór materiału rozrodczego Pozyskiwanie nasion to pierwsze zagadnienie poruszone w projekcie, a uczeni podkreślają, że metoda zbierania nasion ma istotne znaczenie dla ich jakości genetycznej. "Odpowiednia metoda pozyskiwania nasion powinna pozwolić na zoptymalizowanie różnorodności genetycznej nasion i zminimalizowanie różnic genetycznych między gromadzonymi nasionami a drzewostanem nasiennym", czytamy w dokumencie z wytycznymi. Konieczne jest wyważenie poziomu różnorodności, tak aby umożliwić ochronę lasu przed zmianą klimatu, a jednocześnie uniknąć astronomicznych kosztów, jakie wiązałyby się z zebraniem wszystkich dostępnych nasion. W wytycznych opisano wyniki badań oraz zawarto zalecenia globalne, jak i dotyczące konkretnych gatunków. Badacze dowiedli między innymi, że potrzebne są próbki z co najmniej 15 drzew, o ile próbki nasion dla każdego drzewa są duże, a gatunki charakteryzują się krzyżowaniem losowym. Należy unikać zbierania nasion z drzew rosnących bezpośrednio obok siebie. Z metodami pozyskiwania nasion wiąże się pytanie, jaki "leśny materiał rozrodczy" (FRM) powinien być preferowany, aby zmaksymalizować prawdopodobieństwo przeżycia drzew w kontekście zmiany klimatu. W ramach projektu powstały też dalsze zalecenia bazujące na charakterze zmian klimatycznych, różniących się w zależności od regionu. Uczeni podważają pogląd, zgodnie z którym lepsze są zawsze rośliny pochodzące z lokalnych terenów, i wskazują na znaczenie stabilności fenotypów. Kształtowanie przyszłych polityk Innym ważnym rezultatem projektu, ściśle powiązanym z powyższymi zaleceniami, jest raport dotyczący pochodzenia FRM. Obecnie dane są bardzo rozproszone, a unijne akty prawne nie przekładają się na powstawanie ocen czy wytycznych, czy monitorowanie, dlatego też uczestnicy projektu FORGER przeanalizowali siedem gatunków drzew oraz ocenili objętość (302 miliony roślin w latach 2004 – 2014), kierunek i odległość ich przemieszczenia. "Rezultaty badań przeprowadzonych w projekcie FORGER wyraźnie wskazują na konieczność wsparcia wdrażania istniejących przepisów oraz harmonizacji danych dotyczących przenoszenia FRM między państwami członkowskimi UE", opowiada dr Kramer. Jeżeli chodzi o zmianę klimatu, w projekcie przygotowano zalecenia dla prawodawców, oparte na badaniach terenowych i modelowaniu: uczeni podkreślają znaczenie stabilnego wzrostu roślin w różnych warunkach środowiskowych, rolę sztucznie wspomaganej relokacji w utrzymaniu zdrowych i produktywnych lasów oraz konieczność stworzenia nowych testów pozwalających na ustalanie pochodzenia roślin. Jedna z najciekawszych obserwacji dotyczy faktu, że zmiana klimatu może prześcigać adaptacje genetyczne w monitorowanych gatunkach oraz że — o ile podejście oparte na braku ingerencji często skutkuje wzrostem różnorodności — aktywne zarządzanie zwiększa szanse adaptacji. "FGR są niezbędne, aby lasy mogły przystosować się do przyszłych warunków klimatycznych. Obecnie za duży nacisk kładzie się na zmianę gatunków mającą umożliwić adaptację do zmian klimatu. Takie działania są szkodliwe dla ekosystemów leśnych i gospodarki leśnej, a ich skuteczność jest wysoce niepewna. Dobre rezultaty można osiągnąć, zmieniając pochodzenie nasion, ale używając tych samych gatunków", tłumaczy dr Kramer. W trzecim i ostatnim raporcie uczestnicy projektu FORGER przeanalizowali wpływ ochrony in situ i ex situ zasobów genetycznych. Wykorzystując bazy danych stworzone w ramach projektów EUFGIS i EVOLTREE, zespół ustalił, że jednostki ochrony genetycznej dostarczają niewielu pomiarów różnorodności genetycznej. Badacze zidentyfikowali luki dotyczące ochrony — miejsca, w których badane gatunki występują w warunkach klimatycznych innych niż warunki klimatyczne panujące w jednostkach ochrony genetycznej — i uznali, że dostępne markery genetyczne umożliwiające charakteryzowanie różnorodności genetycznej gatunków drzew nie są powiązane z ich właściwościami dotyczącymi adaptacji. Rezultaty tych prac przyciągają już uwagę naukowców w całej Europie. "Wytyczne przetłumaczono na język węgierski i planowane są przekłady na niemiecki i francuski, a być może także włoski. Zorganizowano również warsztaty, które pozwoliły na rozpowszechnienie informacji o wynikach badań w krajach partnerskich", opowiada dr Kramer.
Słowa kluczowe
Zasoby genetyczne lasów, lasy, zmiana klimatu, FORGER
