Dlaczego możemy zobaczyć coś, czego nie widzimy
Gdy w lesie przewraca się drzewo i słyszysz odgłos jego upadku, to czy również je widzisz? Zdarzenie takie jak przewrócenie się drzewa jest wielozmysłowe – wiążą się z nim dźwięki, widoki i zapachy. Często jednak doświadczamy tych wydarzeń tylko jednym zmysłem – w tym przypadku poprzez słuch. Jak zatem odtworzyć jego obraz w naszym umyśle? Ta wielozmysłowa percepcja była przedmiotem badań prowadzonych w projekcie STYDS, finansowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN). Celem STYDS było zebranie wszystkich badań empirycznych nad „multimodalnymi obrazami mentalnymi”, czyli zjawiskiem percepcyjnym polegającym na tym, że pobudzenie jednego zmysłu uruchamia inny – w tym przypadku słuch i wzrok. „Projekt ten miał na celu połączenie wątków badań, które wcześniej nie miały ze sobą styczności, w tym różnych odkryć psychologicznych w neuronauce, filozofii itp. oraz dokonanie ich syntezy”, wyjaśnia Bence Nanay, profesor filozofii na Uniwersytecie w Antwerpii i koordynator projektu STYDS.
Tworzenie powiązań między filozofią a nauką
To Nanay jest autorem pojęcia multimodalnego obrazowania mentalnego, ale ludzie od dawna zastanawiają się nad tym zjawiskiem – i to nie tylko naukowcy. Jak zauważa Nanay, Marcel Proust zawarł wiele przykładów i obserwacji w swoich książkach, a reżyserzy filmowi również sięgają po tę koncepcję i wykorzystują ją w swojej pracy. W ramach projektu Nanay podjął rozmowy z kilkoma badaczami, aby rozwinąć ideę multimodalnych obrazów. „Jestem nieco nietypowym filozofem w tym sensie, że uważam za element swojej pracy rozmowę i współpracę z badaczami empirycznymi, którzy zgłębiają te same zagadnienia co ja”, tłumaczy. „Pomysł polega nie tylko na opracowywaniu empirycznie ugruntowanych teorii filozoficznych, ale także na tworzeniu dwukierunkowej interakcji między filozofią a naukami ścisłymi, w której obie te dziedziny wzajemnie na siebie wpływają”, dodaje Nanay.
Pomoc niewidomym w poruszaniu się
Najważniejszym konkretnym rezultatem projektu była książka pt. „Mental Imagery: Philosophy, Psychology, Neuroscience”, która ukazała się w 2023 roku nakładem wydawnictwa Oxford University Press. „Starałem się, aby publikacja była zrozumiała także dla czytelnika bez specjalnego wykształcenia w dziedzinie filozofii czy nauk empirycznych”, mówi Nanay. W projekcie zapoczątkowano ponadto inną ścieżkę badawczą, która może istotne znaczenie dla osób niewidomych. Jak wyjaśnia Nanay, wbrew powszechnemu przekonaniu większość osób niewidomych posiada (multimodalne) obrazy wizualne, które odgrywają kluczową rolę w ich zdolności do poruszania się w otoczeniu, a przykład podczas korzystania z białej laski, echolokacji, czy nawet czytania alfabetu Braille'a. Jednak gdy dana część mózgu nie jest używana, zostaje przydzielona do innych zadań. Jeśli osoba niewidoma nie używa kory wzrokowej, ta zostanie przydzielona na przykład do przetwarzania języka, co utrudnia korzystanie z wizualnych obszarów mózgu podczas odnajdowania się w przestrzeni. Ustalenie to jest to jednym z rezultatów projektu, podobnie jak rozwiązanie do trenowania kory wzrokowej osób niewidomych i pomagania im w nawigacji, którego opracowywanie jest obecnie finansowane z grantu ERC Proof of Concept. „Może mieć ono ogromny wpływ na jakość życia osób niewidomych”, twierdzi Nanay. „Nasz interdyscyplinarny projekt dowodzi, że badanie prowadzone przez filozofa może mieć realny wpływ na życie ludzi”.
Słowa kluczowe
STYDS, multimodalny, sensoryczny, percepcja, filozofia, psychologia, neuronauka, niewidomi, poruszanie się
