Empatia i postawy grupowe
Empatia to zdolność do współczucia, a także rozumienia stanów psychicznych i uczuciowych innych jednostek. Pokrewnym, aczkolwiek wyraźnie odmiennym, zjawiskiem jest przeżywanie wspólnych emocji, które ma miejsce w ściśle powiązanych społecznościach. Finansowany przez UE projekt SHARE zajmował się kwestiami wynikającymi z tego rozróżnienia. Badacze działający w ramach projektu SHARE określili dokładne kryteria, na podstawie których dwie lub więcej osób może przeżywać wspólne stany afektywne i emocje. Ponadto wyjaśnili oni strukturalne mechanizmy leżące u podstaw tego współodczuwania i wprowadzili rozróżnienie między różnymi rodzajami poziomów przeżywania wspólnych emocji. Jak wyjaśnia koordynator projektu prof. Dan Zahavi: „Podstawową kwestią są różnice pomiędzy empatycznym rozumieniem życia psychicznego i emocjonalnego innych jednostek a przeżywaniem wspólnych emocji, a także tym, w jaki sposób to empatyczne zrozumienie jest pozytywnie lub negatywnie modulowane przez współdzielone emocje i przynależność do grupy.” Model przeżywania wspólnych emocji Wielowymiarowy model obejmuje przede wszystkim charakterystyczne zjawiska, które odróżniają empatię, przeżywanie wspólnych emocji i związaną z nimi, choć od nich odmienną afektywną dynamikę tłumu. Ostatnie spośród tych zjawisk obejmuje między innymi zarażenie emocjonalne, które polega na tym, że jednostki mają tendencję do wyrażania i odczuwania emocji zbliżonych do tych odczuwanych przez inne osoby, na przykład podczas kibicowania na meczu piłki nożnej. Kolejnym analizowanym zjawiskiem jest afektywne zaangażowanie, które można zaobserwować między innymi pomiędzy niemowlętami i ich opiekunami podczas czytania rymowanek lub uśmiechania się. Silne przeżywanie wspólnych emocji można zaobserwować w przypadku żałoby grupy po utracie wspólnego przyjaciela lub na przykład zbiorowej wściekłości grupy pracowników dotyczącej wynagrodzeń. Dr Thomas Szanto, badacz prowadzący badania w ramach projektu SHARE, komentuje różnicę między emocjonalnym zarażeniem i zaangażowaniem a silnym przeżywaniem wspólnych emocji: „Wspólnie przeżywanych emocji nie da się wyjaśnić poprzez analizowanie agregacji lub synchronicznej zbieżności emocji jednostek dotyczących tego samego przedmiotu lub wydarzenia”, podkreśla. Ważnym czynnikiem jest również zamiar skierowania emocji na dany obiekt. Ponadto, jak podkreśla dr Szanto, „wśród członków grupy musi zaistnieć świadomość faktu przeżywania wspólnych emocji”. Model ten oferuje zatem wielowymiarowe kryteria i mechanizmy umożliwiające silną integrację życia afektywnego jednostek. W ramach modelu, różne rodzaje wspólnych emocji są również klasyfikowane w zależności od tematów, mediów i poziomu przeżywania wspólnych emocji. Na przykład, w przypadku tak zwanego przeżywania wspólnych „rozszerzonych” emocji, jednostki spotykają się twarzą w twarz, a brzmienie głosu, rytmika i ruchy ciała ułatwiają odczuwanie wspólnych emocji. Inny rodzaj przeżywania wspólnych emocji jest widoczny w sytuacjach, gdy emocje te pojawiają się w rozległych społecznościach, w ramach których uczestnicy nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio. W tym przypadku interakcje są zazwyczaj wspomagane przez czynniki socjotechniczne, na przykład za pośrednictwem infrastruktury grupy lub mediów społecznościowych. W wyniku takich działań powstają niebezpośrednie lub pośrednie wspólne emocje, które często powszechnieją”, wyjaśnia dr Szanto. Zasady uczuć i autoalienacja Badacze pracujący w ramach projektu SHARE przyjrzeli się również normatywności związanej z przeżywaniem wspólnych emocji oraz sposobowi, w jaki społeczno-kulturowe „normy odczuwania” w grupie sterują regulowaniem i wyrażaniem emocji wśród członków grupy. „Podjęliśmy również wyzwanie przeprowadzenia analizy niemal całkowicie pomijanego, jednak moim zdaniem kluczowego i powszechnego zjawiska emocjonalnej autoalienacji”, dodaje dr Szanto. Jak wyjaśnia w publikacji poświęconej temu tematowi, tego rodzaju zjawisko może mieć miejsce na przykład w przypadku pracownika socjalnego, który jest uznawany za osobę empatyczną, jednak jest zmuszony do stosowania zasad organizacji, które w pewien sposób zmuszają go do zachowań sugerujących brak empatii. Artykuł „Emotional Self-alienation” został opublikowany w magazynie „Midwest Studies in Philosophy”. Przyszłe kierunki badań Badania przeprowadzone w ramach projektu SHARE przyczyniły się do lepszego zrozumienia roli emocji w relacjach międzyludzkich i międzygrupowych. Charakterystyczne filozoficzne ujęcie projektu pozwoli również na dokonanie systematycznej oceny danych empirycznych z zakresu neurosocjologii i przyniesie zmiany koncepcyjne kwestionujące dotychczasową literaturę przedmiotu. Z uwagi na swój szeroki wpływ społeczno-kulturowy, prace w ramach projektu przyczynią się do badań nad uprzedzeniami związanymi z przynależnością do określonych grup, takimi jak rasizm, różnice międzykulturowe związane z zachowaniami emocjonalnymi lub „dialekty emocjonalne” oraz „polityka” afektywnego budowania tożsamości, szczególnie istotna w chwili obecnej w Europie.
Słowa kluczowe
SHARE, empatia, wspólne przeżywanie emocji, przynależność do grupy, stany afektywne, zbiorowe
