Kultura spotyka ochronę przyrody: zachowanie rzek dla przyszłych pokoleń
Wzrost liczby ludności, zmiana klimatu i rozwój przemysłu – to czynniki wywierające istotną presję na zasoby wodne, do przeciwdziałania której potrzebne są innowacyjne pomysły. Nauki społeczne – dzięki swojej zdolności do badania relacji między człowiekiem a środowiskiem – oferują wyjątkową możliwość zdobycia wiedzy, która może stanowić podstawę zrównoważonej gospodarki wodnej i praktyk ochrony przyrody.
Analiza dynamiki socjoekologicznej
Projekt HYSOTIB, realizowany przy wsparciu działań „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA), koncentrował się na analizie dynamiki społeczno-kulturowej i ekologicznej na przykładzie Parku Narodowego Sanjiangyuan, położonego w samym sercu prowincji Qinghai na Wyżynie Tybetańskiej w Chinach – jednego z najcenniejszych ekosystemów rzecznych należących do światowego dziedzictwa krajobrazowego. Rezerwat Sanjiangyuan, którego nazwa odnosi się do źródła trzech rzek: Rzeki Żółtej, Jangcy i Mekong, jest nie tylko ekologicznym skarbem, ale także żywym repozytorium dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. W 2021 roku obszar górnego biegu rzek w prowincji Qinghai został przekształcony w park narodowy, a kluczową rolę w ochronie tego delikatnego ekosystemu wód ze źródeł lądowych pełnią rdzenne społeczności tybetańskie. Głównym przedmiotem badań nad prowadzonymi przez państwo działaniami na rzecz ochrony przyrody w Chinach jest wpływ współczesnych tybetańskich praktyk pasterskich na ekosystem. Niezbędne jest jednak głębsze zrozumienie ich rosnącej roli, nie tylko w ramach działań związanych z ochroną środowiska. Projekt HYSOTIB miał być pierwotnie badaniem etnograficznym mającym na celu zgłębienie związków i zależności między społecznościami tybetańskimi zamieszkującymi tereny wzdłuż rzeki Jangcy w Parku Narodowym Sanjiangyuan. Co więcej, uczeni zamierzali porównać tę dynamikę z sytuacją obszarów dorzeczy w zachodnim świecie, wzbogacając ogólną wiedzę na temat dziedzictwa kulturowego rzek.
Analiza geohistoryczna
Pandemia COVID-19, która wybuchła w pierwszych miesiącach 2020 roku, okazała się poważną przeszkodą dla terenowych badań zaplanowanych przez zespół projektu. Restrykcje dotyczące podróży międzynarodowych sprawiły, że projekt HYSOTIB musiał ograniczyć się do analizy geohistorycznej. W tej sytuacji badanie przeprowadzono przy pomocy innowacyjnych ram metodologicznych, opierając się na kwerendzie archiwalnej, materiałach kartograficznych i wstępnych danych etnograficznych. „Poddaliśmy analizie historię mobilności ludzi, ale nie tylko, wzdłuż górnego biegu Jangcy”, wyjaśnia Monia Chies, stypendystka MSCA. W szerszym ujęciu projekt pomógł wyjaśnić dynamikę górnego biegu Jangcy i jej rolę w kształtowaniu wzajemnych oddziaływań regionalnych i kulturowych. Aż do lat pięćdziesiątych XX wieku rzeka ta odgrywała znaczącą rolę jako granica między obszarami zamieszkiwanymi przez społeczności chińskie i tybetańskie. Dodatkowo zespół projektu wykorzystał analizę geomorfologii fluwialnej, aby scharakteryzować kontekst tej historycznej dynamiki w ramach szerszych przemian zachodzących w profilu ekologicznym badanego regionu. Podczas trzydniowych warsztatów „Water-Ways Workshop” dotyczących dróg wodnych, które odbyły się na Uniwersytecie Ca’ Foscari w dniach 25–27 września 2024 roku, interdyscyplinarny zespół złożony z 15 uczonych zajmował się analizą powiązań między Wenecją, określaną jako miasto na wodzie, a najważniejszymi ekosystemami rzecznymi Azji, tym samym wzbogacając wiedzę na temat dziedzictwa i infrastruktury wodnej o podejście porównawcze.
Znaczenie projektu i przyszłe działania
Łącząc metodologie z zakresu geomorfologii rzek, antropologii kulturowej i historii społecznej, uczeni z projektu HYSOTIB zdołali połączyć badania dotyczące wód z ochroną dziedzictwa. Ponadto dzięki integracyjnemu, interdyscyplinarnemu podejściu powstał model umożliwiający prace nad rozwiązaniami problemów związanych z zasobami wodnymi. W ten sposób wiedza na temat lokalnych zależności między ludźmi a rzekami, zdobyta w ramach projektu HYSOTIB, może być wykorzystana do opracowania zrównoważonych praktyk zarządzania i kształtowania polityki. Uznając Park Narodowy Sanjiangyuan za krajobraz rzeczny stanowiący dziedzictwo kulturowe, zespół projektu zdołał wykazać znaczenie integracji lokalnej wiedzy ekologicznej z polityką w zakresie ochrony przyrody. Podkreślono również znaczenie wymiany międzykulturowej, która może pomóc w pokonywaniu światowych wyzwań związanych z zasobami wodnymi. Chies wyjaśnia: „Ponieważ kwestie związane z wodą przybierają coraz bardziej krytyczny charakter, zespół projektu HYSOTIB pokazuje, że nauki społeczne mogą odegrać jedną z kluczowych ról w promowaniu zrównoważonego rozwoju i wspieraniu głębszego zrozumienia naszego wspólnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego”. Utworzona w ramach projektu interdyscyplinarna sieć stanowi platformę dla przyszłej współpracy z myślą o rozwiązywaniu problemów związanych z wodą w różnych kontekstach ekologicznych i kulturowych.
Słowa kluczowe
HYSOTIB, ochrona, dziedzictwo kulturowe, Park Narodowy Sanjiangyuan, Chiny, gospodarka wodna
