W jaki sposób podejmujemy najważniejsze życiowe decyzje?
Zmiana pracy, rozstanie z partnerem, posiadanie dziecka, przeprowadzka do innego kraju. Takie ważne wybory zmieniają ludzkie losy. Zespół naukowców z Instytutu im. Maxa Plancka (MPI) ds. Rozwoju Człowieka w Niemczech przeanalizował tego typu decyzje. Do zbadania i zrozumienia zmieniających życie wyborów zastosowano nowatorskie ramy. Koncentrują się one na złożoności i emocjonalnych konsekwencjach transformacyjnych decyzji życiowych. Wyniki prac zostały opublikowane na łamach czasopisma „American Psychologist”.
Czy tradycyjny sposób myślenia o decyzjach jest słuszny?
Badacze przeanalizowali różne dane tekstowe, głównie osobiste historie, dyskusje w internecie, książki i artykuły prasowe. Wyłonili pięć kluczowych wymiarów, które kształtują transformacyjne decyzje. Są to sprzeczne sygnały (konkurujące wartości zwykle utrudniają podejmowanie transformacyjnych wyborów), zmiana samego siebie (transformacyjne wybory mogą zmienić tożsamość i wartości), niepewna wartość doświadczeń (wyniki transformacyjnych wyborów są zwykle nieprzewidywalne), nieodwracalność (wiele decyzji jest trudnych lub niemożliwych do odwrócenia) oraz ryzyko (wybory mogą skutkować poważnym ryzykiem emocjonalnym, finansowym lub społecznym). Ponadto przedstawiono proste strategie wyboru uwzględniające te wymiary. Jedną ze strategii jest podzielenie decyzji na kroki.
Poruszanie się po złożonych aspektach transformacyjnych decyzji
Autorzy badania podkreślają, że literatura dotycząca podejmowania decyzji zazwyczaj opiera się na uproszczonych scenariuszach, które nie uwzględniają skomplikowanego charakteru rzeczywistych transformacyjnych decyzji. „Aby zrozumieć najważniejsze życiowe decyzje, trzeba wyjść poza zbyt uproszczone modele często stosowane w naukach behawioralnych”, komentuje główna autorka badania, Shahar Hechtlinger, cytowana w komunikacie prasowym. Zależało jej na zbadaniu tych wyborów w ich rzeczywistych warunkach, aby uwzględnić często pomijane aspekty kulturowe i emocjonalne. „W badaniach nad osądem i podejmowaniem decyzji często polegamy na bardzo uproszczonych, sztucznych zadaniach. Wyraźnie różnią się one od brzemiennych w skutki decyzji, przed którymi ludzie stają w prawdziwym życiu w różnych kulturach i kontekstach”. Autorzy zwracają też uwagę, że często polegamy na prostszych strategiach w przypadku nas samych, innym osobom sugerujemy zaś korzystanie z bardziej złożonych. Omawiane ramy pozwalają też na badanie racjonalności ekologicznej – koncepcji, zgodnie z którą podejmowanie decyzji jest często dostosowane do środowiska, w którym ma miejsce. „Racjonalność ekologiczna podkreśla znaczenie dopasowania między strategiami decyzyjnymi, środowiskiem i jednostkami” wyjaśnia współautor badania Ralph Hertwig, dyrektor Centrum Racjonalności Adaptacyjnej MPI. „Nasza praca rozszerza tę teorię poprzez włączenie subiektywnych czynników, takich jak zmiany w tożsamości osobistej i wartościach, do procesu podejmowania decyzji”. Niewątpliwie dokonywanie fundamentalnych wyborów w naszym życiu zmienia to, kim jesteśmy i kim chcemy być. Jednocześnie powinniśmy być otwarci na niepewność, która się z tym wiąże. Nikt nie jest w stanie przewidzieć przyszłości, a nasze obecne pragnienia i potrzeby mogą z czasem się zmienić.
Słowa kluczowe
decyzja, wybór, podejmowanie decyzji, transformacyjna decyzja, transformacyjny wybór, racjonalność ekologiczna