Jakie czynniki wpływają na altruistyczne zachowania?
Pojęcie zachowań prospołecznych opisuje działania polegające na robieniu czegoś dla innych osób, często nieznanych, bez oczekiwania otrzymania czegoś w zamian. To między innymi wolontariat, a nawet oddanie narządów na przeszczepy. „Pojęcie to jest zbliżone do idei czystego altruizmu”, wyjaśnia koordynatorka projektu DONORS Eva-Maria Merz z Wolnego Uniwersytetu w Amsterdamie w Niderlandach. „Takie zachowania nie przynoszą korzyści nam samym, natomiast wiążą się często z wydatkami, poświęcaniem czasu, a nawet zdrowia”.
Czynniki wpływające na zachowania prospołeczne
Zachowania prospołeczne stanowią przykład potwierdzający złożoność ludzi. Oczywiście nie każda podejmowana przez ludzi decyzja opiera się na przesłankach ekonomicznych, a nawet na własnych interesach. Celem projektu DONORS było lepsze i bardziej zniuansowane zrozumienie czynników wpływających na zachowania prospołeczne. Realizowany dzięki wsparciu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych projekt gromadził dane na temat różnych rodzajów altruistycznych działań, od wolontariatu i darowizn na rzecz organizacji charytatywnych po oddawanie krwi i narządów. Zespół zgromadził dane na temat zachowań darczyńców i przeprowadził porównania między krajami. Badacze uwzględnili wartości, normy, wychowanie, wartości społeczne, a nawet genetykę, aby lepiej zrozumieć zachowania prospołeczne. „Kluczowym wyróżnikiem projektu była jego interdyscyplinarność”, zauważa Merz. „Było to niezwykle istotne, ponieważ ekonomiści często patrzą na rzeczy tylko z perspektywy ekonomicznej, które nie wyjaśniają wszystkich aspektów tych zjawisk. To samo można powiedzieć o socjologach i psychologach. Chcieliśmy opracować model zachowań prospołecznych obejmujący teorie i metody dotyczące różnych dziedzin”.
Znaczenie kontekstu społecznego i zmian życiowych
Wyniki uzyskane przez badaczy potwierdzają teorię, według której ludzkie zachowanie funkcjonuje na różnych poziomach i zmienia się w czasie. Merz wyjaśnia, co to oznacza w praktyce. „Na jednym z tych poziomów jesteśmy połączeni z sieciami społecznościowymi”, mówi. „Mamy pewną podmiotowość, ale nie istniejemy w próżni. Stale pozostajemy pod wpływem naszego kontekstu społecznego. Jeśli dowiemy się od społeczności, że powinniśmy zrobić coś dla kogoś innego, wzrasta prawdopodobieństwo, że to zrobimy”. Na dokonywane przez nas wybory może wpływać kraj, w którym żyjemy, a także kwestie takie jak dostęp do opieki zdrowotnej i ubezpieczenia. W niektórych krajach mogą funkcjonować normy społeczne dotyczące wolontariatu. Co więcej, z czasem mogą zmieniać się także nasze decyzje dotyczące podejmowanych działań. Potwierdziła to przeprowadzona w ramach projektu analiza danych dotyczących krwiodawstwa i dawców narządów. „Nasze motywacje mogą się zmieniać w zależności od wydarzeń w naszym życiu”, mówi Merz. „Możemy na przykład zostać rodzicami i mieć wymagającą pracę, możemy przejść na emeryturę. Na tym polega dynamiczny charakter zachowań prospołecznych”.
Zachęty finansowe a altruizm
Wnioski z tych badań mogą być istotne dla decydentów. W niektórych krajach istnieją zachęty finansowe w związku z krwiodawstwem. W niektórych sytuacjach wpływają na zaspokojenie zapotrzebowania, ale w innych mogą przynieść odwrotny skutek. „Nasz model wyjaśnia to obowiązującymi normami społecznymi”, wyjaśnia Merz. „Jeśli zachęty zostaną uznane za akceptowalne, mogą przynieść korzystne skutki. W innym przypadku mogą zastąpić altruistyczną motywację”. Ponadto Merz uważa, że projekt zdecydowanie potwierdza korzyści płynące z badań interdyscyplinarnych. „Zawsze pracowałam w interdyscyplinarnych zespołach”, dodaje. „Myślę, że powinniśmy częściej korzystać z takich środowisk pracy”.
Słowa kluczowe
DONORS, altruizm, prospołeczne, wolontariat, organizacje charytatywne, krew, narządy
