Wyjście poza stereotypy: zrozumieć prawdziwą dynamikę działania gangów
Nie ma chyba miasta na świecie, w którym nie działałyby zorganizowane grupy przestępcze, takie jak gangi, które w bardzo złożony i różnorodny sposób kształtują życie miejskie i wpływają na całe społeczności. Zazwyczaj są one przedstawiane jako organizacje działające na peryferium, niejako w oderwaniu od reszty społeczeństwa, co powoduje, że podejmowane przeciwko nim środki mają bardzo represyjny charakter. Jednak jak pokazały wyniki finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych projektu GANGS, procesy ich powstawania i ewolucji są dużo bardziej złożone, niż zakładano. „Nasze badania pokazują, że gangi są nieodłączną częścią szerszych procesów społecznych, gospodarczych i politycznych, przez które są kształtowane – zarówno jeśli chodzi o ich wewnętrzne cechy, jak i skutki dokonywanych przez nie aktów przemocy, w związku z czym muszą być analizowane przede wszystkim w odniesieniu do tego kontekstu”, twierdzi Dennis Rodgers, koordynator projektu GANGS.
Mechanizmy powstawania gangów i przyciągania nowych członków
Projekt GANGS opiera się na pięciu studiach przypadków w pięciu miastach: w Algeciras (Hiszpania), Marsylii (Francja), Neapolu (Włochy), Managui (Nikaragua) i Kapsztadzie (RPA). W tych zróżnicowanych ośrodkach miejskich naukowcy przeprowadzili badania jakościowe mające na celu zrozumienie przyczyn tworzenia się gangów i ich ewolucji w czasie, ocenę wpływu na uwarunkowania, w którym gangi powstają, a także analizę czynników motywujących ludzi do dołączenia do tych grup oraz wpływu takich decyzji na ich życiowe ścieżki. Chociaż gangi mogą powstawać z różnych powodów, często okazują się mechanizmem radzenia sobie z trudną sytuacją lub mechanizmem obronnym związanym z szerszymi procesami segregacji, wykluczenia i dyskryminacji w wymiarach społecznym, gospodarczym, politycznym czy przestrzennym. „Jednocześnie kontekst to nie to samo, co związek przyczynowo-skutkowy, i należy mieć na uwadze, że w każdej społeczności do gangu zawsze dołącza mniejszość. Powody, dla których pewne osoby się na to decydują, mają różnorodny i idiosynkratyczny charakter oraz zależą od tego, jaką pozycję osoby te zajmują w szerszych sieciach społecznych i do jakich możliwości życiowych mają one dostęp”, wyjaśnia Rodgers. W badaniach przeprowadzonych przez zespół projektu GANGS na pierwszy plan wysunęły się jednak trzy ogólne czynniki. Szansę na wejście w struktury gangu może zwiększać posiadanie członka rodziny, który jest lub był gangsterem i nauczył się brutalnego zachowania. Z drugiej strony, czynnikiem, który trzyma jednostki z dala od gangów, jest religia. Innym kluczowym wnioskiem z tych badań jest rola bliskich i zaufanych relacji społecznych w organizowaniu działalności gangów. Członkowie gangów są zwykle blisko związani z konkretnymi osobami lub grupami, tworząc kodeks zbiorowych norm i oczekiwań, które wpływają m.in. na sposób rekrutacji nowych członków lub sprawowania kontroli bądź rządów nad lokalnymi społecznościami.
Meandry życia gangstera
W ramach projektu GANGS zebrano wiele historii z życia gangsterów w drodze badań opartych na etycznym protokole, który w większości przypadków pozwalał na zachowanie anonimowości rozmówców i uniknięcie gromadzenia konkretnych informacji na temat działalności przestępczej, aby chronić ich przed odpowiedzialnością karną i stygmatyzacją. Co ciekawe, kilka historii zostało spisanych wspólnie przez naukowców i gangsterów. Wbrew powszechnemu przekonaniu status byłego członka gangu może na dłuższą metę być atutem. Zdarza się bowiem, że byli gangsterzy stają się pracownikami socjalnymi, ulicznymi bardami, pastorami, działaczami na rzecz praw człowieka lub przedsiębiorcami, a w swojej nowej działalności wykorzystują doświadczenia i umiejętności zdobyte w czasie przynależności do grupy przestępczej. „Dzieje się tak częściowo dlatego, że styl życia gangsterów jest zawsze zakorzeniony w szerzej rozumianych stosunkach i kontekstach społecznych, a więc obejmuje kontinuum doświadczeń”, mówi Rodgers. To głębokie zakorzenienie w tkance społecznej wyjaśnia również istnienie bardziej negatywnych skutków, jakich doświadczają osoby po opuszczeniu grupy. Dotyczy to często byłych członkiń gangu, których historie pokazują niekończące się pasmo ograniczeń wynikających z patriarchalnego modelu. Spory wpływ na poszczególne ścieżki życiowe ma również charakter zwalczania gangów i kary pozbawienia wolności. Bezkompromisowe działania policji przyczyniają się do zwiększenia skali przemocy, zaś masowe aresztowania i wyroki wieloletniego pozbawienia wolności często zmuszają uwięzionych do ponownego wstąpienia do gangu, aby przetrwać w więzieniu. Na przeciwnym biegunie są łagodniejsze działania, w przypadku których kara pozbawienia wolności – jeśli łączy się z realną perspektywą dostępu do możliwości życiowych po wyjściu z więzienia – może doprowadzić do porzucenia gangsterskiego stylu życia na dobre.
Słowa kluczowe
GANGS, gangsterzy, relacje społeczne, życie gangstera, pozbawienie wolności, działalność przestępcza, stereotypy