Próba kompleksowego zrozumienia problemu radykalizacji postaw
Większość badań dotyczących przyczyn ekstremizmu ma charakter teoretyczny - nie uwzględniają badań empirycznych. Choć wiadomo, że radykalizacji postaw sprzyja połączenie warunków społecznych, strukturalnych i indywidualnych, wzajemne oddziaływanie tych czynników nie zostało dotychczas dogłębnie zbadane. Zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu DRIVE zwrócił uwagę na kwestie związane z wykluczeniem społecznym i ochroną zdrowia psychicznego, aby lepiej zrozumieć procesy prowadzące do radykalizacji.
Podejście oparte na danych
W skład konsorcjum projektu DRIVE weszły 23 organizacje członkowskie z Danii, Niderlandów, Norwegii i Zjednoczonego Królestwa. Wśród partnerów projektu znalazły się uczelnie wyższe, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i eksperci zajmujący się zagadnieniem zdrowia psychicznego. W ramach projektu badacze zgromadzili dane od 417 respondentów dzięki przeprowadzonym wywiadom jakościowym, 5 501 odpowiedzi w ramach międzynarodowego badania ankietowego, przeszło 30 obserwacji wydarzeń i wizualną dokumentację treści udostępnianych w mediach społecznościowych. W wyniku tych prac powstał największy w Europie zbiór danych dotyczących radykalizacji postaw w kontekście skrajnie prawicowego i islamistycznego ekstremizmu. Początkowo zespół projektu DRIVE zamierzał skupić się wyłącznie na młodych ludziach będących członkami skrajnie prawicowych i islamistycznych ugrupowań. Ze względu na trudność w znalezieniu uczestników badania, konieczna okazała się zmiana podejścia. Badacze postanowili skupić się na szerszym gronie osób doświadczających wykluczenia społecznego. Jak wyjaśnia Tahir Abbas, koordynator projektu: „Zmiana metody badawczej oraz rozszerzenie pierwotnego planu umożliwiło bardziej kompleksowe badanie realiów społecznych we współczesnej Europie, zapewniając istotny wgląd w doświadczenia osób potencjalnie narażonych na radykalizację postaw”.
Czynniki wpływające na radykalizację
Wnioski zgromadzone w ramach projektu wskazują, że istnieje wiele złożonych i wzajemnie powiązanych czynników sprzyjających radykalizacji postaw. Najważniejszym pozostaje wykluczenie społeczne. Osoby i społeczności mogą doświadczać wykluczenia społecznego w różnych obszarach życia, na przykład w edukacji, na rynku pracy oraz w przestrzeni publicznej. Co więcej, badacze wskazali istotne znaczenie nierówności systemowych na utrwalanie wykluczenia społecznego osób zagrożonych radykalizacją. Tożsamość także odgrywa istotną rolę w procesach radykalizacji, ponieważ bezpośrednio wpływa na to, w jaki sposób jednostka lub grupa doświadcza wykluczenia społecznego. Religia była istotnym aspektem tożsamości dla muzułmańskich uczestników projektu, co wskazuje na potrzebę opracowania strategii skupionych na zwalczaniu radykalizacji, która uwzględnia proces kształtowania tożsamości i związane z nim interakcje społeczne.
Zalecenia dotyczące strategii
Kluczowym celem projektu DRIVE było opracowanie wniosków dotyczących działań i strategii, których celem będzie ograniczanie radykalizacji postaw. Działania społeczne, które skutecznie wpływają na fundamentalne przyczyny pojawiania się postaw ekstremistycznych, wymagają zaangażowania wielu interesariuszy. Jak wskazuje Abbas: „Opracowanie holistycznego podejścia pozwalającego na przeciwdziałanie radykalizacji postaw wymaga zacieśnienia współpracy i partnerstw między agencjami rządowymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, liderami społeczności i naukowcami”. Rządy i organizacje obywatelskie mogą walnie przyczynić się do zwalczania wykluczenia społecznego na poziomie systemowym. W tym celu niezbędne są programy wspierające upodmiotowienie i zaangażowanie młodzieży. Zasadnicze znaczenie ma również potrzeba włączenia zmarginalizowanych głosów do dyskursu publicznego, a także prowadzenie integracyjnego dialogu w kampaniach uświadamiających, inicjatywach edukacyjnych i programach rozwijających kompetencje w zakresie korzystania z mediów. Uznanie problemów związanych z wykluczeniem społecznym i radykalizacją za kwestię dotyczącą zdrowia psychicznego może przyczynić się do przeznaczenia odpowiednich zasobów na wsparcie dotkniętych osób i społeczności. Nowoczesne społeczeństwa muszą skutecznie stawić czoła zagrożeniom związanym z radykalizacją i ekstremizmem. W oparciu o dane i dowody empiryczne, zespół projektu DRIVE wykazał, że mamy do czynienia ze złożonym i wielowątkowym zagadnieniem. Poszczególne przejawy ekstremizmu mogą opierać się na wielu przyczynach wynikających z określonych sytuacji, dlatego wymagane jest holistyczne podejście pozwalające na wskazywanie i rozwiązywanie problemów. Jeśli społeczeństwa chcą skutecznie stawiać czoła radykalizacji, zdaniem Abbasa: „Muszą skupić się na czynnikach strukturalnych i instytucjonalnych, które prowadzą do wykluczenia społecznego”.
Słowa kluczowe
DRIVE, radykalizacja, wykluczenie społeczne, ekstremizm, kompleksowe podejście, zdrowie psychiczne, badania naukowe zorientowane na strategie i działania
