Metody wojskowych operacji przeciwpartyzanckich: wysiedlanie ludności wiejskiej do modelowych wiosek
Lata 70. i 80. ubiegłego stulecia to bardzo istotny okres w historii Ameryki Łacińskiej – po tym jak w latach 60. kontynent opanowały ruchy rewolucyjne, w kolejnych dekadach obserwowaliśmy pojawienie się dyktatur wojskowych, które spowodowały głębokie przemiany społeczne w regionie. Strategie polityczne skierowane przeciwko ruchom partyzanckim miały na celu nie tylko zniszczenie partyzantki, ale także „zdobycie serc i umysłów” ludzi. Jedną spośród różnych metod wykorzystywanych do realizacji tego zadania były „wioski strategiczne”, czyli modelowe wioski zaprojektowane w celu odcięcia ludności od ich dawnych terytoriów i zerwania więzów lojalności. Projekt o nazwie Strategic Villages, finansowany w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, realizowany pod kierownictwem prof. Pameli Colombo, głównej badaczki, obejmował badanie zagadnienia dotyczącego wykorzystania przymusowej urbanizacji jako metody walki z ruchem partyzanckim w celu sprawowania kontroli nad ludnością i konsolidacji władzy państwowej. „Idea wysiedlania mieszkańców i umieszczania ich w specjalnie zbudowanych wioskach pod pozorem poprawy jakości życia nie jest nowa. W okresie wojen w czasach dekolonizacji budowanie strategicznych wiosek na terenie Afryki i Azji było wspierane przez mocarstwa kolonialne. Rząd Anglii utworzył nowe wioski w Malezji i Kenii, z kolei Stany Zjednoczone budowały strategiczne wioski w Wietnamie, a w Algierii powstawały francuskie „centres de regroupement”, tłumaczy prof. Colombo. „Moje badania terenowe pozwoliły mi odkryć, że w obliczu podobnych »problemów« (w tym przypadku utraty kontroli nad niektórymi terytoriami) państwa przyjmują bardzo podobne strategie dotyczące przesiedlenia ludności”. W tamtym okresie doktryna wojskowa w Ameryce Łacińskiej zakładała, że „poprawa” warunków życia ludności pomoże zapobiec obywatelskiemu poparciu dla rebeliantów. Ubóstwo i rozproszenie charakterystyczne dla obszarów wiejskich były postrzegane jako zarzewie ruchów rewolucyjnych. „Będące dziedzictwem tamtych czasów zmiany terytorialne mają nadal zastosowanie, a ówczesna infrastruktura jest wykorzystywana do dziś. Interesuje mnie nie tylko odtworzenie historii programu tworzenia strategicznych wiosek, ale także przeanalizowanie skutków tej strategii, z jakimi nadal boryka się współczesna Ameryka Łacińska”, dodaje. W swoich badaniach prof. Colombo wykorzystała metodologię mieszaną, zakładającą analizę materiałów archiwalnych, przeprowadzanie wywiadów z przedstawicielami organów rządowych i prowadzenie badań etnograficznych w strategicznych wioskach zamieszkanych przez przesiedleńców. W toku prac badaczka odkryła, że problem ten cechuje ciekawa dychotomia. „Znalazłam szereg odniesień do różnego rodzaju przestępstw i nadużyć popełnianych podczas okupacji przez siły zbrojne, takich jak przymusowe wysiedlenia, niszczenie dotychczasowej przestrzeni życiowej, kontrola i nadzór nad codziennym życiem, samowolne aresztowania, praca przymusowa, kary publiczne, a nawet wymuszone zaginięcia. Podczas badań w Argentynie odkryłam jednak, że duża część tej samej ludności nadal wspiera wojskowe »programy działań obywatelskich«. Siły zbrojne mogły wtargnąć w życie tych ludzi, ale to samo zrobiło też państwo”. W czasie realizacji projektu Strategic Villages odbyło się wiele ważnych wydarzeń, w tym wystawa „Violence in Space: Urban and Territorial Policies during the Military Dictatorship in Argentina (1976–1983”) (Przemoc w przestrzeni – polityka miejska i terytorialna w czasie rządów junty wojskowej w Argentynie w latach 1976–1983), współorganizowana przez prof. Colombo i dr. Carlosa Salamancę we współpracy z 30 innymi badaczami. „Badania prowadzone w ramach grantu działania „Maria Skłodowska-Curie” były dla mnie wspaniałą okazją do zawiązania współpracy i zwiększenia mojego uczestnictwa w sieci badaczy. Bardzo wiele zawdzięczam wiedzy i wskazówkom uzyskanym od mojej promotor dr Elisabeth Anstett z Écoles des hautes études en sciences sociales oraz dr Claudia Feld, mojej drugiej promotor w Argentynie, a także wiedzy zespołu Nucleo de Estudios sobre Memoria, który gościł mnie jako instytucja państwa trzeciego”.
Słowa kluczowe
Strategic Villages, Ameryka Łacińska, zmiany terytorialne, przymusowe przesiedlenia, ubóstwo na obszarach wiejskich, przesiedleńcy, dyktatury wojskowe, operacje przeciwpartyzanckie
