Porównanie utajonego i jawnego uczenia się u naczelnych
Ludzkie uczenie się jest często dzielone na dwie różne formy: uczenie się utajone, w którym wiedza jest zdobywana nieświadomie; oraz uczenie się jawne, w którym uczenie się jest celem działań lub zachowań. „Nasz gatunek może wykorzystywać zarówno ukryte, jak i jawne procesy uczenia się lub kombinację obu w różnym stopniu, w zależności od czynników takich jak wiek, warunki środowiskowe i rodzaj prawidłowości, których należy się nauczyć” — wyjaśnia Raphaëlle Malassis, badaczka funkcji poznawczych zwierząt na uczelni École Normale Supérieure w Paryżu. „Do tej pory nie wiemy, czy tak jest w przypadku innych gatunków”. W finansowanym ze środków UE projekcie ImpExpPrimates naukowcy badali tę lukę w wiedzy, stawiając hipotezę, że gramatyki uczymy się zarówno w sposób utajony, jak i jawny. Pomysł ten został zbadany na szeregu gatunków naczelnych pozaludzkich, aby lepiej zrozumieć procesy uczenia się mające udział w przetwarzaniu gramatyk i ich ewolucyjne pochodzenie.
Badanie uczenia się utajonego i jawnego
Liczne badania na ludziach wykazały, że jawne uczenie się prowadzi do wiedzy, której ekspresja może być kontrolowana — na przykład możemy wybierać, czy powtórzyć to, czego się nauczyliśmy, czy nie. „Natomiast, gdy uczymy się czegoś w sposób utajony, mamy tendencję do automatycznego odtwarzania tego bez zdawania sobie z tego sprawy — jest to prawidłowość, którą można zbadać u zwierząt innych niż ludzie” — mówi Malassis, główna badaczka projektu ImpExpPrimates. Zespół opracował więc całkowicie niewerbalny paradygmat do badania wiedzy, w którym słowa są zastępowane lokalizacją przestrzenną na ekranie komputera, a uczestnicy muszą podążać za celem, który przemieszcza się z jednej lokalizacji do drugiej zgodnie z prostą gramatyką. Po nauczeniu się tych ścieżek, uczestnicy byli następnie testowani w dwóch warunkach: jeden, w którym musieli je odtworzyć; drugi, w którym musieli ich unikać. Po pomyślnym zweryfikowaniu procedury z udziałem ludzi, zespół zastosował ją do trzech gatunków naczelnych: pawianów gwinejskich (Papio papio), szympansów (Pan troglodytes) oraz orangutanów sumatrzańskich (Pongo abelii).
Zachęcające wyniki wymagającego zadania
Seria eksperymentów pokazała badaczom, że nauczenie się zasad włączania i wykluczania bez instrukcji słownych nie było takie łatwe. Jedna trzecia uczestników ludzkich przeszkolonych w ten sam sposób, co uczestnicy pozaludzcy, nie nauczyła się tych zasad, wyjaśnia Malassis. „Wysunęli inne hipotezy dotyczące zasad zadania, z których niektóre były dla nas dość nieoczekiwane!”. Wśród ssaków naczelnych tylko bardzo niewielka część była w stanie nauczyć się i stosować zasady włączania i wyłączania, a i to tylko pod pewnymi warunkami. „Wyniki te są zachęcające, ale wskazują również na dużą trudność, sugerując, że nie jest to jedyny paradygmat, który trzeba wykorzystać do przetestowania naszej hipotezy” — zauważa Malassis, której praca została podjęta przy wsparciu programu działania „Maria Skłodowska-Curie”.
Rozwikłanie złożonych powiązań między świadomością a uczeniem się
Projekt postawił kilka nowych pytań, na które badacze ImpExpPrimates pragną szukać dalszych odpowiedzi. Zaobserwowano na przykład, że naczelne czasami reagowały antycypacyjnie: ustawiały rękę w miejscu, w którym miał pojawić się cel na długo przed jego pojawieniem się. W literaturze dotyczącej uczenia się ludzi jest to często oznaka wyraźnego uczenia się: ludzie, którzy to robią, mogą również werbalnie opisać to, czego się nauczyli. „Opracowując nowe zadania i środki do badania potencjalnie świadomych reprezentacji u istot niemówiących, pomagamy w rozwoju badań nad związkami między świadomością a uczeniem się” — dodaje Malassis. „I to nie tylko u ludzi, ale w bardziej różnorodnych systemach poznawczych!”.
Słowa kluczowe
ImpExpPrimates, utajone, jawne, uczenie się, złożone, świadomość, ludzie, naczelne, gramatyka
