Używanie gestów dłoni przez pawiany rzuca światło na ewolucję naszego języka
Ssaki naczelne, zarówno ludzkie, jak i nieludzkie, mają ze sobą wiele wspólnego, jeśli chodzi o przekazywanie wiadomości. Nasze gesty rąk mogą być bardziej wyspecjalizowane — na przykład zirytowani kierowcy mogą wysyłać bardziej „konkretne” komunikaty. Ale prośby, gesty uległości i deeskalacji są używane przez wszystkich. Łączy nas również bogaty repertuar wokalny. Badania w większości skupiały się na małpach człowiekowatych i złożoności ich komunikacji: pozostałe małpy nie cieszyły się aż taką uwagą. Adrien Meguerditchian przywraca jednak w tym względzie równowagę. Przez ostatnie 20 lat Meguerditchian kierował zespołem prowadzącym badania nad gestami u pawianów Papio anubis, gatunku koczkodanowatych. Dzięki wsparciu ze strony Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych część tych prac została wykonana w ramach projektu GESTIMAGE. Projekt miał na celu ustalenie, czy asymetrie w półkulach mózgu dla regionów związanych z językiem są powiązane z tym, która ręka jest używana do komunikacji gestami zarówno u ludzi, jak i małp. „Większość funkcji językowych, w tym gesty, wiąże się z większą aktywacją lewej półkuli mózgu, podczas gdy niektóre, takie jak muzykalność, angażują prawą półkulę” — wyjaśnia Meguerditchian. Jak dodaje, można to zaobserwować w regionach związanych z językiem, takich jak obszar planum temporale (PT) lub anatomia (wyspa), które u ludzi są większe na lewej półkuli w porównaniu z prawą półkulą. Dzieje się tak niezależnie od ręczności, czyli preferowanej ręki. Wcześniejsza teoria głosiła, że osoby leworęczne mają „odwróconą lateralizację językową”, co oznacza, że w ich przypadku obszary związane z językiem w prawej półkuli są większe. Meguerditchian zauważa jednak: „Niedawno okazało się, że tak nie jest. Większość zarówno praworęcznych, jak i leworęcznych osób wydaje się mieć podobną dominację lewej półkuli dla języka, a także większe regiony związane z językiem w lewej półkuli na poziomie strukturalnym”. A więc o co tu chodzi? Czy ręczność w przypadku gestów komunikacyjnych wpływa na asymetrię półkul w przypadku języka? Aby się tego dowiedzieć, Meguerditchian zwrócił się do swoich pawianów.
Gesty i asymetria mózgu u ludzi i pawianów
W ramach projektu przeanalizowano ruchy rąk u pawianów i ludzi, dzieląc je na dwie kategorie: te używane do przekazywania znaczeń i komunikacji oraz te używane do działań niekomunikacyjnych, takich jak manipulowanie przedmiotami. Zespół przeanalizował około 83 ludzi, dla których dostępne były obrazy MRI mózgu, 106 nieinwazyjnych skanów MRI dorosłych pawianów oraz 30 dla nowo narodzonych pawianów. „Badaliśmy gesty wskazywania u ludzi oraz ruchy, gesty i zachowania matka-niemowlę u naszych pawianów. Wykorzystaliśmy również dane z nagrań wideo ich interakcji społecznych, zebranych w stacji prymatologii Francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych w Rousset we Francji” — dodaje Meguerditchian.
Ciągłość ewolucyjna systemu gestów
„Badania na ludziach wciąż trwają, ale u pawianów już odkryliśmy, że jeśli chodzi o gesty używane do komunikacji, ich preferencje dotyczące dłoni są związane z asymetrią mózgu w regionach związanych z językiem. Dzieje się tak niezależnie od ich ręczności w czynnościach związanych z manipulowaniem przedmiotami” — wyjaśnia Meguerditchian. Kwantyfikacja wczesnej asymetrii strukturalnej mózgu kluczowej struktury dla języka, obszaru PT, u nowonarodzonych pawianów wykazała, że większość z nich wykazywała typową lewostronną lateralizację, w niemal identycznej proporcji jak u ludzkich niemowląt i dorosłych. „Co ciekawe, tylko te pawiany z «lewym mózgiem», gdy dorastały, miały tendencję do rozwijania preferencji prawej ręki do komunikacji gestykulacyjnej, ale nie do działań niekomunikacyjnych”. Odkrycie to sugeruje, że asymetria PT jest nie tylko neuroanatomicznym warunkiem rozwoju języka u ludzi, ale także warunkiem rozwoju komunikacji gestykulacyjnej u małp. Meguerditchian uważa, że odkrycia projektu przemawiają za ewolucyjną ciągłością systemu gestów z lateralizacją języka, sięgającą — nie tylko do Hominidae — ale do znacznie starszego wspólnego przodka dzielonego z koczkodanowatymi, który żył 25–35 milionów lat temu. „Ta «gestykulacyjna» ścieżka pochodzenia języka może mieć implikacje kliniczne dla oceny możliwego wpływu operacji mózgu. Jeśli uda nam się określić, poprzez pomiar gestów komunikacyjnych, która półkula jest dominująca dla języka, może to pomóc w uniknięciu potencjalnej pooperacyjnej afazji”.
Słowa kluczowe
GESTIMAGE, język, gesty, asymetria mózgu, ludzie, pawiany, wczesna asymetria strukturalna mózgu