Neuronauka wyjaśnia proces podejmowania decyzji zachodzący w mózgu
Zbadanie mechanizmów odpowiadających za podejmowanie decyzji stało się możliwe dzięki rozwojowi dziedziny ekonomii behawioralnej, która łączy elementy ekonomii i psychologii, skupiając się na badaniach czynników stanowiących motywację dla działań ludzi. Naukowcy rozwijają również techniki modelowania obliczeniowego procesów umysłowych oraz opracowują nowe metody dotyczące neuronauki, które umożliwiają obrazowanie i zmienianie funkcji neuronów. Wszystkie te osiągnięcia sprawiają, że jesteśmy w stanie dowiedzieć się coraz więcej na temat tego, jak działają ludzie. Sukces w kontaktach społecznych wymaga umiejętności postępowania zgodnego z celami i oczekiwaniami ludzi wokół nas. Zespół finansowanego ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych projektu BRAINCODES zajął się badaniem przyczyn zaburzeń powodujących trudności w podejmowaniu decyzji społecznych, które często wiążą się z chorobami psychicznymi oraz przestępczością. „Poszczególne obszary mózgu mogą wymieniać informacje w sposób przypominający komunikację ludzką, co umożliwia ich współpracę. Oznacza to na przykład, że dany obszar mózgu, który może odpowiadać za nasze postrzeganie uczciwości lub poziomu sprawiedliwości, jest w stanie współdziałać z innym obszarem, odpowiadającym za wybór określonego działania”, wyjaśnia Christian Ruff, profesor neuroekonomii i neuronauki decyzyjnej na Uniwersytecie w Zurychu. Mechanizmy zachodzące w mózgu, które umożliwiają nam kontrolę nad zachowaniami społecznymi, nie zostały jednak dotychczas zbadane. Ruff postanowił wyjaśnić rolę interakcji funkcjonalnych występujących w sieciach mózgowych odpowiedzialnych za strategiczne zachowania, a także prospołeczne i zgodne z normami postępowanie.
Wiele spojrzeń na proces podejmowania decyzji
W celu ustalenia przyczyn oraz samych procesów, badacz wykorzystał połączenie szeregu zróżnicowanych metod. Jednym z wykorzystanych narzędzi była teoria gier. Ruff przeprowadził doświadczenie polegające na łączeniu w pary nieznajomych osób, które otrzymały polecenie podzielenia się pewną sumą pieniędzy. Następnie osoba, która nie podejmowała decyzji na temat podziału gotówki, podejmowała decyzję o tym, na co zostanie wydana. Drugi uczestnik decydował wówczas, czy chce zaakceptować propozycję zakupu i otrzymać swoją część sumy zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami, czy raczej odmówić - w tej sytuacji uczestnicy odchodzili z niczym. „Powtarzanie tego samego doświadczenia wielokrotnie i zmieniając zarówno kwoty, jak i uczestników uczestniczących w badaniu za pośrednictwem komputerów, pozwoliło na opracowanie modelu wyboru. W praktyce jest to seria wzorców podejmowania decyzji”, wyjaśnia Ruff. Dzięki zastosowaniu tych modeli możliwe jest określenie wzorów matematycznych opisujących różne czynniki wpływające na nasze wybory. Każdy z tych czynników jest opatrzony wagą, czyli parametrem określającym skalę wpływu na dokonywane wybory. „Największym wyzwaniem jest znalezienie takiego połączenia wag, które najlepiej wyjaśnia wybory każdej osoby”, dodaje badacz. Pokonanie tej przeszkody umożliwiło ustalenie siły danego impulsu, jednak osiągnięcie tego etapu wymagało zastosowania obrazowania multimodalnego. Jak wyjaśnia Ruff: „Korzystając z funkcjonalnego rezonansu magnetycznego możemy dowiedzieć się, w jakich obszarach mózgu aktywność neuronalna jest skorelowana z danym impulsem w ramach kolejnych badań”. Po określeniu obszarów w mózgu, w których występowała aktywność, zespół wykorzystał elektroencefalograf w celu określenia punktu w procesie dokonywania wyboru, w których do niej dochodziło. Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna i stymulacja prądem zmiennym pozwoliły badaczowi sprawdzić, w jaki sposób stymulacja tych obszarów mózgu w celu wpływania na siłę odczuć związanych z danym impulsem wpłynie na sam impuls. „Czy stymulacja spowoduje jego wzmocnienie czy osłabienie? W każdej z tych sytuacji uzyskujemy potwierdzenie, że dany impuls lub reprezentacja przekonań w mózgu wpływa na kierowanie naszym zachowaniem. Oznacza to, że osoby, które mają z tym problemy, mogą mieć zaburzenia tego procesu", wyjaśnia. Zespół przeprowadził również badania z udziałem pacjentów ze zdiagnozowanym zaburzeniem osobowości typu borderline oraz zespołem Aspergera, aby zweryfikować poprawność modeli. Grupę kontrolną w ramach badania stanowiły osoby wybrane z ogółu populacji odpowiadające wiekiem i wykształceniem uczestnikom badania.
Wyjątkowe cechy mózgu i ich wpływ na strategiczne wybory społeczne
Wnioski z badań przeprowadzonych w ramach projektu mogą przełożyć się na leczenie zaburzeń. „Dzięki naszej pracy jesteśmy o krok bliżej do zrozumienia, w jaki sposób i dlaczego ludzie skupiają się na sprawiedliwości oraz uczciwości i w jaki sposób ludzie podejmują strategiczne wybory społeczne, konkurując z innymi osobami. Dzięki tym badaniom zyskujemy wgląd w działanie konkretnych mechanizmów odpowiedzialnych za te decyzje, poznajemy indywidualne różnice pomiędzy ludźmi i dowiadujemy się, czemu niektóre osoby mają problemy w tym obszarze”, zauważa Ruff. Jego odkrycia zostały opisane w szeregu artykułów i opracowań, wśród których można wymienić między innymi artykuł „Dissecting functional contributions of the social brain to strategic behavior”, którego współautorem jest Ruff. Prace zrealizowane w ramach projektu BRAINCODES oraz inne zespoły zajmujące się tą nową dziedziną pokazują, że nasze mózgi odpowiadają za wiele zachowań, które rozwinęły się podczas ewolucji naszego gatunku. Jednocześnie podobnie jak w przypadku wielu innych aspektów ludzkiego ciała, także tutaj występują osobnicze różnice. „Uświadomienie sobie, że wiele spośród naszych zachowań, które wydają się bardzo osobiste, zwłaszcza w przypadku sytuacji społecznych, w rzeczywistości można łatwo przewidzieć, a wiele osób w naszym otoczeniu zareaguje podobnie, jest wyjątkowym przeżyciem. Oczywiście wszyscy mamy też pewne indywidualne cechy, które można przypisać wariacjom tych procesów mózgowych. Cieszę się, że dzięki moim badaniom możemy poprzeć te aspekty twardymi danymi na temat związków przyczynowo-skutkowych między mózgiem i naszymi zachowaniami”, zauważa Ruff.
Słowa kluczowe
BRAINCODES, Europejska Rada ds. Badań Naukowych, strategiczne wybory społeczne, sprawiedliwość, teoria gier, obrazowanie multimodalne, interakcje funkcjonalne, zespół Aspergera