Pod powierzchnią – tajemnice różnorodności biologicznej ekosystemów gipsowych
W całej złożoności ziemskiej biosfery, ekosystemy gipsowe opierające się na wysoce restrykcyjnej glebie bogatej w gips – miękki minerał z grupy siarczanów – stanowią prawdziwy unikat wśród krajobrazów, rozciągając się na obszarze ponad 100 milionów hektarów na całym świecie. Ekosystemy te zamieszkują niezwykle różnorodne organizmy, wśród których można wymienić kilka wyjątkowych gatunków zdolnych do przetrwania w ekstremalnych warunkach. Co więcej, ich istnienie wpływa na życie milionów ludzi, ponieważ występowanie gleb gipsowych utrudnia rozwój rolnictwa. Pomimo ich znaczenia i potrzeby ich ochrony na całym świecie, obszary charakteryzujące się glebami bogatymi w gips nie zostały dotychczas dogłębnie zbadane. Ten stan rzeczy postanowili zmienić badacze realizujący swoje badania dzięki wsparciu otrzymanemu w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, które umożliwiło poświęcenie temu zagadnieniu przeszło pięciu lat. W ramach projektu GYPWORLD naukowcy zorganizowali wyprawy badawcze do ośmiu regionów charakteryzujących się wysoką zawartością gipsu, aby zbadać ich różnorodność, pochodzenie ewolucyjne i strukturę funkcjonalną, a także dowiedzieć się, w jaki sposób chronienie tych obszarów może przyczynić się do ograniczenia skutków zmiany klimatu. „Większość tego rodzaju obszarów nie została zbadana w dostatecznym stopniu i nie podlega stosownej ochronie. Często są wręcz postrzegane przez lokalną ludność jako nieciekawe tereny. To świadczy o potrzebie zwiększania świadomości znaczenia ekosystemów gipsowych na całym świecie", uważa Sara Palacio Blasco, koordynatorka projektu GYPWORLD.
Nowe światło na różnorodność biologiczną ekosystemów gipsowych
W przypadku wielu spośród badanych obszarów badacze odwiedzili je w celu analizy różnorodności biologicznej po raz pierwszy w historii. To sprawia, że projekt stanowił niezwykle ważne przedsięwzięcie z punktu widzenia poznawania ukrytej różnorodności biologicznej i opisywania nowych gatunków roślin i porostów – organizmów, które powstają w wyniku połączenia glonów i grzybów. W ramach projektu badacze zajęli się eksploracją bogatych w gips obszarów basenu Morza Śródziemnego (na Cyprze, w Hiszpanii, we Włoszech), Półwyspu Anatolijskiego (w Turcji) oraz Bliskiego Wschodu (w Iranie). Grupa prowadziła także badania w Australii, Afryce Południowej (w Namibii i RPA), na pustyni Chihuahua (w Meksyku i Stanach Zjednoczonych), na pustyni Atakama (w Chile) oraz w argentyńskiej prowincji Neuquén. Dzięki pobraniu próbek z ponad 160 obszarów, badacze projektu GYPWORLD przeprowadzili pierwszą w historii globalną oceną zbiorowisk roślinnych funkcjonujących na ekstremalnych glebach. Analizy tego zestawu danych pozwolą na znalezienie odpowiedzi na ważne pytania dotyczące tworzenia się zbiorowisk roślin i porostów w trudnych warunkach. „Nasz zespół opracował pierwszą globalną listę kontrolną dotyczącą nietypowego podłoża. Badacze skupieni wokół projektu GYPWORLD, współpracując z siecią ekspertów z 17 krajów, zidentyfikowali przeszło 1 200 taksonów charakteryzujących się wysokim powinowactwem względem gleb gipsowych", opisuje Palacio. „Połowa tych taksonów to rzadkie gatunki, w przypadku których znanych jest tylko kilka stanowisk, a co trzeci z nich wymaga ochrony. To świadczy najlepiej o wyjątkowości flory gleb gipsowych”.
Zmiana klimatu a obszary bogate w gips
Oprócz ekstremalnych warunków środowiskowych, z jakimi muszą zmagać się rośliny żyjące w glebie gipsowej, ich siedliska są w coraz większym stopniu niszczone przez działania człowieka. „Zawędrowaliśmy w kilka miejsc na pustyni Atakama, gdzie zbiorowiska roślinne zostały zniszczone, pozostały po nich tylko wysuszone i zdrewniałe pozostałości. Utrzymujące się w ostatnich latach susze dotykające tego naturalnie suchego obszaru uniemożliwiły przetrwanie niewielu gatunków zdolnych do radzenia sobie w tych trudnych warunkach, czego skutkiem jest pustynny krajobraz i widoczne szczątki roślin”, mówi Palacio. Górnictwo, wypas zwierząt gospodarskich oraz postępująca urbanizacja również zagrażają siedliskom gipsowym na całym świecie. Aby pomóc w ochronie tych ekosystemów, w ramach projektu badacze wskazali najlepsze praktyki w zakresie odtwarzania, które należy realizować po wydobyciu gipsu, a także zwiększyli świadomość znaczenia tych siedlisk wśród miejscowej ludności.
Słowa kluczowe
GYPWORLD, ekosystemy gipsowe, różnorodność biologiczna, gleba gipsowa, zmiana klimatu, porosty
