Dlaczego odrobina nieufności jest niezbędnym elementem demokracji?
Ze względu na fakt, że technologia coraz częściej stanowi ważny element życia ludzi, ponadto jest coraz mocniej rozpowszechniona w sektorach takich jak opieka zdrowotna, bankowość i innych związanych z przetwarzaniem danych osobowych, zwykli ludzie coraz częściej muszą pokładać swoje zaufanie w prywatnych spółkach i organach odpowiedzialnych za regulowanie ich działalności. Ten kluczowy fundament, na którym opierają się demokratyczne władze, został jednak naruszony przez kolejne kryzysy finansowe, incydenty związane z bezpieczeństwem żywności oraz skandale dotyczące wycieków danych i naruszeniami prywatności przez spółki takie jak Meta, Google i Zoom.
Badanie zaufania w społeczeństwie
W celu zbadania reakcji społeczeństwa na te problemy, zespół projektu TiGRE przeanalizował charakterystykę zaufania względem instytucji i systemów regulacyjnych. Celem badaczy było zrozumienie dynamiki zaufania, czynników wpływających na jego budowanie oraz politycznych i społeczno-ekonomicznych skutków jego istnienia. „W czasie naszych badań udało nam się odkryć, że mieszkańcy państw mają tendencję do postrzegania organów regulacyjnych jako instytucji w gruncie rzeczy godnych zaufania”, zauważa Martino Maggetti, profesor nadzwyczajny w Instytucie Studiów Politycznych Uniwersytetu w Lozannie i koordynator projektu TiGRE. „Podobne zjawisko widzimy w przypadku zaufania pomiędzy osobami zaangażowanymi w działanie ustroju państw – zaobserwowaliśmy wysoki stopień zaufania wśród pomiędzy przedstawicielami różnych sektorów i krajów”. Zespół badaczy skupionych wokół projektu TiGRE prowadził badania dotyczące dwóch obszarów. Pierwszy z nich obejmował zaufanie względem organów regulacyjnych okazywane przez osoby i podmioty niebędące częścią instytucji ustrojowych, w tym przez opinię publiczną oraz media. Drugi obszar dotyczył relacji opartych na zaufaniu między podmiotami należącymi do grona instytucji ustrojowych – ustawodawcami, organami regulacyjnymi i wykonawczymi, sądami, organizacjami pośredniczącymi, podmiotami regulowanymi i grupami interesu. „Jednym z założeń, na których opierały się prace w ramach projektu TiGRE, jest hipoteza, że świadomość tych mniej rzucających się w oczy relacji zaufania pomiędzy wieloma podmiotami jest punktem wyjścia do usprawnienia systemu sprawowania rządów oraz opracowywania stosownych działań politycznych”, wyjaśnia Maggetti. W celu dogłębnego przeanalizowania i zrozumienia tych relacji zespół wykorzystał szereg zróżnicowanych metod, w tym między innymi badania ankietowe realizowane z udziałem szerokiego grona respondentów, rozmowy, doświadczenia, analizy kontaktów społecznych, grupy fokusowe i badania treści medialnych. Badacze przeprowadzili analizy porównawcze obejmujące dziewięć państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw trzecich (Belgię, Danię, Niemcy, Izrael, Niderlandy, Norwegię, Polskę, Hiszpanię i Szwajcarię) i wiele sektorów polityki, w tym ochronę danych, systemy finansowe i bezpieczeństwo żywności. Dzięki temu byli w stanie dostrzec podobieństwa i różnice w relacjach zaufania występujących pomiędzy poszczególnymi badanymi podmiotami.
Zrównoważenie zaufania
Badacze zaobserwowali stosunkowo wysoki poziom zaufania względem systemów regulacyjnych, a także pomiędzy podmiotami odpowiedzialnymi za ich działanie. Jak twierdzi Maggetti, taki rezultat zdecydowanie zwraca uwagę, jednak zdaniem badacza maksymalizacja zaufania nie jest najlepszym rozwiązaniem w każdym przypadku. Współistnienie zaufania i nieufności, wyrażana zwłaszcza w postaci podejścia „ufaj, ale weryfikuj”, motywuje organy regulacyjne do osiągania dobrych wyników. „Naszym zdaniem zrównoważenie zaufania z rozsądną dawką czujności i nieufności pomaga w utrzymaniu stabilnych i przede wszystkim skutecznych systemów regulacyjnych”, zauważa Maggetti. Bezwarunkowe zaufanie może być szkodliwe – może skutkować bowiem zawłaszczaniem poszczególnych obszarów oraz realizacją założenia wskazującego, że organy regulacyjne mogą traktować priorytetowo własne cele, spychając interes społeczny na dalszy plan. Zdrowy poziom nieufności i czujności w połączeniu z wysokim zaufaniem może przekonać ich przedstawicieli do przyjęcia podejścia opartego na potrzebach społeczeństwa. „W tym obszarze jest jednak wymagana pewna równowaga, ponieważ zbyt duża nieufność może prowadzić do delegitymizacji instytucji ustrojowych”, wyjaśnia Maggetti.
Budowanie zaufania do demokracji
Analizy przeprowadzone przez badaczy projektu TiGRE wskazują, że w obliczu kryzysów, które powodują utratę zaufania obywateli, organy regulacyjne mogą obierać stosowne strategie w celu utrzymania lub budowy zaufania wobec regulacji oraz demokratycznego modelu sprawowania rządów. Z tego powodu zespół zaleca przeprowadzenie analiz oraz wprowadzenie usprawnień systemów regulacyjnych w zakresie czterech głównych cech demokratycznych – uczestnictwa, włączenia społecznego, odpowiedzialności, a także przejrzystości. „Odbudowa zaufania przebiega skuteczniej, gdy agencje reagują na krytykę błędów i niepowodzeń, zamiast milczeć lub zrzucać winę na inne czynniki”, mówi Maggetti. Zdaniem badacza zaufanie można odbudować „przyznając się do popełnienia błędu, wyjaśniając jego przyczyny, przepraszając i zapewniając o wyciągnięciu wniosków na przyszłość”.
Słowa kluczowe
TiGRE, demokracja, zaufanie, organy regulacyjne, kryzysy, afery, skandale, prywatność, ustrój
