Ocena zagrożenia dla swobodnej debaty w Europie
Transmitowane, drukowane i internetowe media informacyjne odgrywają kluczową rolę w demokratycznych społeczeństwach. Jednak umacnianie się ruchów populistycznych i skrajnie prawicowych w Europie stanowi coraz poważniejsze zagrożenie dla świadomego podejmowania decyzji w oparciu o informacje dostarczane przez wolne media. Komunikacja związana z prowadzeniem debaty jest niezbędnym elementem demokracji. Pozwala ona na otwarte omawianie przeciwstawnych poglądów w tolerancyjny sposób w celu wypracowania kompromisowych rozwiązań problemów, przed jakimi stają społeczeństwa. Uczestnicy projektu MEDIADELCOM postanowili określić wpływ, jaki zmieniające się media i demokratyczne krajobrazy w różnych krajach Europy wywierają na komunikację związaną z prowadzeniem debaty, a także opracować narzędzie diagnostyczne do oceny ryzyka i możliwości wynikających ze zmian w mediach w okresie od 2000 do 2020 r. „Wolność słowa może być ograniczana stopniowo i w sposób niedostrzegalny”, mówi Halliki Harro-Loit, koordynatorka projektu MEDIADELCOM i profesor dziennikarstwa na Uniwersytecie w Tartu w Estonii.
Monitorowanie kondycji mediów
Narzędzie MEDIADELCOM to złożony model, który monitoruje krajowe krajobrazy medialne i pozwala określić najlepsze oraz najgorsze scenariusze dotyczące przyszłości. Pozwala ono prawodawcom i innym decydentom ocenić, w jaki sposób transformacja mediów może wpłynąć na komunikację związaną z prowadzeniem debaty. Model bazuje na wiedzy na temat czynników takich jak produkcja mediów i umiejętność korzystania z nich, regulacje prawne i etyczne (w tym własność mediów i odpowiedzialność), branża dziennikarska (np. rynki pracy) oraz sposoby korzystania z mediów. Przy tworzeniu narzędzia zespół MEDIADELCOM wykorzystał dwa rodzaje raportów krajowych: pierwszy dotyczył dostępnej wiedzy na temat aktualnych zagrożeń związanych z mediami dla komunikacji związanej z prowadzeniem debaty, a drugi był poświęcony ich diagnozie w niektórych krajach. Zespół zaobserwował brak informacji długoterminowych, zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej, oraz trend polegający na tym, że dane dotyczące korzystania z mediów są coraz częściej kontrolowane przez podmioty prywatne, przez co są trudniej dostępne. Jednym z innowacyjnych aspektów projektu było wykorzystanie w modelowaniu „scenariuszy opartych na agentach”. Takie modele wykraczają poza czynniki strukturalne w mediach i uwzględniają wiedzę na temat motywacji i kompetencji różnych członków społeczeństwa (agentów) oraz interakcji między nimi. „Dziennikarze, różnego rodzaju prosumenci mediów, prawnicy itp. odgrywają odmienną rolę w poszczególnych krajach”, dodaje Harro-Loit. Analiza ta zostanie przedstawiona w książce, która znajduje się obecnie w przygotowaniu.
Badanie sytuacji specyficznych dla poszczególnych krajów
Analiza MEDIADELCOM wskazuje na istnienie różnic między krajami UE i zróżnicowaną sieć tworzoną przez te różnice: niektóre czynniki stanowią przeciwwagę dla innych zagrożeń. Na przykład w Estonii wolność prasy (dla której istotne są takie czynniki jak własność państwowa) jest silniejsza niż wolność słowa (podstawa prawna dla obywateli do swobodnego wyrażania swoich myśli i opinii). „Gdybyśmy nie mieli silnej społeczności dziennikarzy wyczulonych na wszelkie ograniczenia, to czy także zaczęlibyśmy jako państwo ciążyć w stronę autorytaryzmu?”, pyta Harro-Loit. W praktyce oznacza to, że polityki UE mogą mieć rozmaite konsekwencje. W Grecji wprowadzenie przepisów RODO dotyczących zarządzania danymi poprawiło dostęp obywateli do informacji. W Estonii jednak te same przepisy przyczyniły się do zmniejszenia przejrzystości w sferze publicznej i prywatnej. Zespół MEDIADELCOM liczy, że narzędzia analityczne i scenariusze pomogą pokazać, w jaki sposób regulacje lub zmiany w krajobrazie medialnym wpłyną na komunikację związaną z prowadzeniem debaty. Ostatecznie mogą w ten sposób przyczynić się do zwiększenia spójności społecznej w całej Europie. „Zespół MEDIADELCOM jest pod pewnymi względami w tej samej sytuacji, w której badacze klimatu znajdowali się około 20 lat temu”, twierdzi Harro-Loit. „Nawołujemy do prowadzenia bardziej systematycznych, celowych badań, które pozwolą ocenić potencjalne ryzyko”.
Słowa kluczowe
MEDIADELCOM, media, narzędzia, polityka, demokracja, ryzyko, szanse, dziennikarze, prawnicy
