Rozwikłanie zagadki udomowienia koni
Można by się pokusić o stwierdzenie, że historia cywilizacji tworzona była w siodle. „Konie zrewolucjonizowały przepływ idei, ludzi, języków, religii, konfliktów i komunikacji”, stwierdza Ludovic Orlando, dyrektor Centrum Antropobiologii i Genomiki w Tuluzie. Ale skąd właściwie wziął się gatunek konia domowego? „Na przestrzeni ostatnich ponad 5 000 lat byliśmy w stanie przekształcić naturalną trajektorię ewolucyjną dzikich koni, uzyskując ponad 600 ras konia domowego”, dodaje Orlando. „Pytanie brzmi: jak tego dokonaliśmy?”. Korzystając ze wsparcia finansowanego przez Unię Europejską projektu PEGASUS, Orlando kierował pracami, które miały odsłonić kulisy procesu udomowienia koni.
Prowadzenie badań nad starożytnym DNA
Projekt, który otrzymał finansowe wsparcie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, wyróżnia się wykorzystaniem innowacyjnych nowych technologii stosowanych w najbardziej zaawansowanych badaniach starożytnego DNA. Wśród nich jest analiza metylacji DNA w starożytnych szczątkach oraz charakterystyka genetyczna szerokiego zakresu różnych szczątków koni pochodzących z wykopalisk rozsianych po całej Eurazji i obejmujących wiele tysięcy lat. „Połączyliśmy siły z archeologami zajmującymi się interesującym nas tematem w każdym z istotnych dla nas krajów. Dzięki temu udało nam się zbudować współpracę przynoszącą obopólne korzyści, co ułatwiło nam dostęp do materiałów, które ostatecznie okazały się kluczowe”, zaznacza Orlando. Zdaniem Orlando, zespół projektu miał ogromne szczęście dokonać kilku ważnych odkryć. „Korzystając z tej technologii, nie tylko stworzyliśmy mapę miejsc pochodzenia udomowionych ras koni, ale odkryliśmy też, jak praktyki hodowlane i wzorce migracji ewoluowały w ciągu ostatnich 4 000 lat”, wyjaśnia. Co do tego pierwszego osiągnięcia, badacze odkryli, że 5 000 lat temu spośród wielu różnych linii genetycznych konia, które można było spotkać na kontynencie euroazjatyckim, jedna została udomowiona na stepach Azji Środkowej. Ten pierwotny udomowiony koń został wkrótce zastąpiony przez kolejną udomowioną linię, co miało miejsce około 4 200 lat temu na stepach zachodniej części Eurazji. „Rasa tego konia upowszechniła się praktycznie wszędzie, zastępując w końcu niemal wszystkie dzikie linie koni – nawet te, które znamy z rysunków naskalnych tworzonych przez prehistorycznych artystów”, zauważa Orlando.
Zmiany praktyk hodowlanych
Wraz z wynalezieniem rydwanów z kołami szprychowymi koń domowy zaczął być wykorzystywany na coraz bardziej odległych obszarach, a konsekwencją tego procesu była też zmiana praktyk hodowlanych. Na przykład w ciągu ostatnich 2 500 lat hodowcy zaczęli stosować selekcję, aby poprawić cechy konia pod względem jego rozmiarów i siły. Jednak w ciągu ostatnich kilku wieków te zmiany w praktykach hodowlanych spowodowały wyraźny spadek zasobów genetycznych koni. „Nasza praca pomaga wypełnić te luki”, mówi Orlando. „Dzięki postępom w zakresie zasobów genomowych dotyczących koni stworzyliśmy największe panele genomów referencyjnych zarówno starożytnych ras koni, jak i osłów”. W ramach projektu opracowano również nowe techniki oparte na wzorcach metylacji DNA, pozwalające oszacować wiek w chwili śmierci i scharakteryzować takie praktyki hodowlane, jak np. kastracja.
Globalna współpraca
Projekt PEGASUS zawdzięcza swój sukces zaangażowanym w jego realizację ponad 100 osobom z całego świata, w tym rdzennym mieszkańcom badanych obszarów. „Koń od zawsze był zwierzęciem, które łączy ludzi, nawet jeśli nie mówią tym samym językiem ani nie dzielą tej samej kultury”, podsumowuje. „Ten projekt dał mi możliwość doświadczenia tego na własnej skórze”. Orlando planuje kontynuować swoje badania w ramach projektu Horse Power. Jest to projekt finansowany dzięki grantowi ERBN w zakresie synergii. Będzie poświęcony roli, jaką konie odegrały w powstaniu pierwszego stepowego imperium i pierwszej dynastii cesarskiej w Chinach.
Słowa kluczowe
PEGASUS, konie, dzikie konie, konie domowe, starożytne DNA, metylacja DNA, archeolodzy, Horse Power
