Gdy państwa europejskie uchylają się od odpowiedzialności za przyjęcie uchodźców
Obecnie w skali świata ponad 100 milionów ludzi zostało zmuszonych do zmiany miejsca pobytu w wyniku konfliktów, przemocy, prześladowań oraz naruszeń praw człowieka. Blisko 85 % z nich pochodzi z krajów o niskich i średnich dochodach. Jakie jest stanowisko Europy wobec konieczności bardziej sprawiedliwego podziału odpowiedzialności między państwami? Nowy informator polityczny opublikowany w ramach finansowanego przez UE projektu ASILE bada najnowsze inicjatywy polityczne i prawne dotyczące eksternalizacji w Europie oraz ich wpływ na dostęp osób ubiegających się o azyl i uchodźców do azylu. Co oznacza pojęcie eksternalizacji? Najogólniej rzecz ujmując, opisuje ono działania mające na celu ograniczanie i kontrolę migracji stosowane przede wszystkim bogatsze, rozwinięte kraje w celu uniemożliwienia osobom ubiegającym się o azyl dotarcia do ich granic. Tego rodzaju działania to między innymi wdrażanie wymogów wizowych, nakładanie kar na podmioty zajmujące się przewozem osób ubiegających się o azyl oraz podpisywanie umów z krajami pochodzenia uchodźców i krajami tranzytowymi.
Unikanie odpowiedzialności
Autorzy sprawozdania zajęli się analizą głównych zagadnień prawnych i wyzwań politycznych wpływających na eksternalizację ochrony granic. Wśród nich uwzględnili między innymi zawracanie i odpychanie, czyli sankcjonowane przez państwo działania polegające na zmuszaniu uchodźców i migrantów do powrotu przez granicę zwykle natychmiast po jej przekroczeniu, bez uwzględnienia ich indywidualnej sytuacji lub umożliwienia im ubiegania się o azyl. „W kontekście Unii Europejskiej sytuacja na zewnętrznych granicach UE związana z powszechnymi, brutalnymi i systematycznymi praktykami zawracania stanowi najbardziej dosadny przykład wysiłków państw zmierzających do uniknięcia odpowiedzialności za uchodźców i ochronę praw człowieka”, stwierdzają autorzy sprawozdania. Jak twierdzą badacze, zawracanie „jest sprzeczne ze zobowiązaniami państw członkowskich UE wynikającymi z międzynarodowych przepisów praw człowieka, a także ich zobowiązaniami w ramach Światowego Paktu OZN w sprawie Migracji”. Ostatnie jednostronne działania państw europejskich, w szczególności Danii i Zjednoczonego Królestwa, których celem miała być eksternalizacja procesu rozpatrywania wniosków o azyl są również omawiane w kontekście ich zobowiązań w ramach Światowego Paktu OZN w sprawie Migracji (GCR) oraz ich międzynarodowych zobowiązań w zakresie praw człowieka. Następnie autorzy omawiają negatywne konsekwencje eksternalizacji inicjatyw azylowych, do których, jak wynika z podobnych doświadczeń międzynarodowych, należą między innymi rozbijanie rodzin, doprowadzanie żyć ludzkich do stanu zawieszenia, pogorszenie stanu zdrowia psychicznego i fizycznego oraz ryzyko naruszenia praw człowieka.
Dążenie do realnego podziału odpowiedzialności
W podsumowaniu sprawozdania autorzy przedstawiają pięć zaleceń politycznych, które mogą zagwarantować stworzenie prawdziwego systemu podziału odpowiedzialności między państwami zgodnie z paktem ONZ. Taki system, którego wdrażanie byłoby aktywnie wspierane przez UE, pozwoliłby na pełne przestrzeganie międzynarodowych przepisów dotyczących uchodźców i praw człowieka. Jedno z zaleceń zakłada przyjęcie „nie tylko na papierze, ale także w praktyce rzeczywistego podziału odpowiedzialności w międzynarodowym systemie uchodźczym” oraz zrozumienie „ryzyka prawnego i dotyczącego reputacji związanego z eksternalizacją, jak również potencjalnego efektu domina, jaki może wywołać takie podejście w globalnym systemie ochrony uchodźców”. Ponadto państwa muszą „dostrzec szkodliwe konsekwencje systemów mających na celu odstraszanie i przekierowywanie strumieni uchodźców i osób ubiegających się o azyl i zająć się ich usunięciem” oraz „dostrzec możliwości, jak również ograniczenia przesiedleń i działań uzupełniających”. Autorzy opowiadają się także za wsparciem państwowym dla „humanitarnej, niedyskryminacyjnej i skoncentrowanej na prawach człowieka narracji, która nie dehumanizuje uchodźców i osób ubiegających się o azyl”. Sprawozdanie opiera się na wnioskach płynących z webinarium zorganizowanego przez konsorcjum projektu ASILE (Global Asylum Governance and European Union's Role) w lutym 2022 roku i zostało zaktualizowane w odpowiedzi na późniejsze wydarzenia. Realizacja projektu ASILE dobiegnie końca w listopadzie 2023 roku. Więcej informacji: strona projektu ASILE
Słowa kluczowe
ASILE, uchodźca, azyl, osoba ubiegająca się o azyl, prawa człowieka, informator polityczny, sprawozdanie dotyczące polityki, granica, migracja
