Nowe podejścia agroekologiczne w celu zwiększenia skali rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne jest systemem rolnictwa bardzo zbliżonym do zasad agroekologii. Jednak aby mieć minimalny wpływ na środowisko, rolnictwo ekologiczne musi być wdrażane w odpowiedniej skali. Kluczowym punktem spornym było dotychczas osiągnięcie tej skali bez wykorzystania pewnych kontrowersyjnych środków produkcji, na przykład stosowania pestycydów zawierających miedź lub antybiotyków w hodowli zwierząt.
Współpraca z rolnikami
Celem finansowanego ze środków UE projektu RELACS (Replacement of Contentious Inputs in organic farming Systems) było określenie najodpowiedniejszych technologii i metod mających na celu wycofanie zależności rolnictwa ekologicznego od tych środków. W tym celu zespół projektu rozpoczął od stworzenia sieci stowarzyszeń rolniczych, naukowców i podmiotów przemysłowych z całej Europy. „Za cel postawiliśmy sobie zajęcie się wszystkimi aspektami dotyczącymi środków produkcji przed ich trafieniem do gospodarstwa”, wyjaśnia koordynator projektu RELACS Lucius Tamm z Instytutu Badawczego Rolnictwa Ekologicznego (ang. Research Institute of Organic Agriculture, FiBL) w Szwajcarii. „Oznaczało to uwzględnienie strategii ochrony upraw, nawozów i konwencjonalnego obornika oraz zarządzania zdrowiem zwierząt gospodarskich”. Zespół projektu przyjrzał się także kosztom ponoszonym przez rolników w związku z proponowanymi strategiami zastępczymi, jak również otwartości zarówno rolników, jak i konsumentów. Możliwymi rozwiązaniami podzielono się następnie ze społecznościami rolniczymi poprzez warsztaty organizowane na szczeblu krajowym, zapewniając ich zgodność z konkretnymi regionami.
Przemyślenie kwestii ochrony roślin na nowo
Ten wspólny proces umożliwił zespołowi projektu RELACS dokonanie ważnych odkryć i zaproponowanie możliwych rozwiązań w wielu kluczowych obszarach. Stwierdzono, że w obszarze ochrony roślin miedź stosowana była do leczenia szerokiej gamy patogenów roślinnych. Co więcej, zużywano jej ogromne ilości – ponad 3 000 ton rocznie w samych tylko 12 badanych krajach. „Zastąpienie jej na dużą skalę będzie prawdziwym wyzwaniem”, zauważa Tamm. „Z pewnością nie rozwiążemy tego problemu jednym działaniem, ale musimy sięgnąć po szereg różnych rozwiązań”. Testom poddano cztery kandydujące środki ochrony roślin w różnych warunkach klimatycznych i wykazały się one dobrą skutecznością. Zespół projektu zidentyfikował również realne alternatywy dla oleju mineralnego w zwalczaniu szkodników upraw. „Jednym z interesujących rozwiązań nieopartych na pestycydach, które wypróbowaliśmy, była metoda akustyczna”, mówi Tamm. „Ogólnie rzecz biorąc, jesteśmy pewni, że możemy ograniczyć użycie oleju mineralnego w rozsądnych ramach czasowych”. Za główne wyzwanie uznano ekologizację dostaw składników odżywczych. Nawozy są nieporęczne i nie mogą być transportowane po Europie w sposób zrównoważony, dlatego priorytetem muszą być przystosowane do warunków lokalnych, zoptymalizowane rozwiązania o obiegu zamkniętym. „Istnieje wyraźna społeczna potrzeba lepszego wykorzystania dostępnych surowców i przekształcenia ich w wysokiej jakości przetworzone produkty do użyźniania gleb”, dodaje Tamm.
Ekologiczna hodowla zwierząt
Zespół projektu przyjrzał się również środkom stosowanym w ekologicznej hodowli zwierząt. Kluczowym obszarem zainteresowania było ograniczenie zapotrzebowania na produkty farmaceutyczne, takie jak leki przeciwrobacze dla bydła. Jedną z określonych opcji było karmienie zwierząt gospodarskich wrzosem; inną było wykorzystanie opartego na grzybach środka kontroli biologicznej. „Środek przechodzi przez układ pokarmowy bydła i aktywuje się w odchodach, gdzie znajdują się jaja pasożytów”, wyjaśnia Tamm. „W efekcie odkażamy pastwisko”. W ramach projektu zrzeszono również rolników i weterynarzy, aby mogli wymienić się swoimi doświadczeniami i omówić najlepsze praktyki w zakresie systemów żywienia i hodowli. To prewencyjne podejście rzeczywiście okazało się być w stanie ograniczyć zużycie antybiotyków o ponad połowę. Terapie olejkami eterycznymi, w których pionierami byli sami rolnicy, zostały również poddane ocenie pod względem skuteczności i kosztów. Stwierdzono, że istniejące zalecenia dotyczące spożycia witamin przez zwierzęta gospodarskie są nad wyrost. Zespół uważa, że użycie suplementów można by znacznie ograniczyć bez uszczerbku dla bezpieczeństwa i dobrostanu zwierząt.
Wsparcie dla gospodarki ekologicznej
„Myślę, że w ramach tego projektu poczyniono duże postępy w określaniu wyzwań dotyczących środków produkcji w rolnictwie ekologicznym i identyfikacji potencjalnych alternatyw pod względem skalowalności, kosztów i akceptacji”, zauważa Tamm. „Kluczowym sukcesem było zaangażowanie rolników już na wczesnym etapie prac”. Tamm podkreśla jednak potrzebę interwencji politycznej. Prototypy środków ochrony roślin zastępujące miedź kosztują rolników więcej. Czas potrzebny na rejestrację nowych produktów do produkcji roślinnej również stanowi barierą rynkową, którą należy się zająć. Pozytywną informacją jest to, że zależność od antybiotyków w sektorze ekologicznej produkcji zwierzęcej okazała się znacznie mniejsza niż w rolnictwie konwencjonalnym. Co więcej, możliwości zidentyfikowane w ramach projektu RELACS, we wszystkich sektorach rolnictwa ekologicznego, można teraz wykorzystać, aby pomóc Europie w osiągnięciu ambitnych celów zrównoważonego rozwoju zawartych w strategii od pola do stołu. „W tym zakresie istnieje wiele możliwości dla MŚP”, mówi Tamm. „Zastąpienie tych środków produkcji stanowi ogromną szansę rynkową dla gospodarki ekologicznej”.
Słowa kluczowe
RELACS, ekologiczny, rolnictwo, agroekologia, antybiotyki, rolnicy, gospodarka ekologiczna
