Badanie starożytnych artefaktów za pomocą nowatorskiej technologii obliczeniowej 3D
Podczas badań terenowych w odległym, jałowym regionie Tankwa Karoo w Republice Południowej Afryki, dwoje doktorantów niespodziewanie natknęło się na nietypowy rodzaj technologii narzędzi kamiennych zwany Nubian Levallois. Zespół wspieranego przez działania „Maria Skłodowska-Curie” projektu TANKwA badał rolę techniki ciosania na stanowisku archeologicznym w Tweefontein oraz porównał je do innych stanowisk. Celem badaczy było zrozumienie tej technologii w kontekście jej konkretnego środowiska, a także określenie jej udziału w adaptacji człowieka w Afryce podczas środkowej epoki kamiennej. Aby wyjaśnić te kwestie, badacze wykorzystali trójwymiarową morfometrię geometryczną, czyli zestaw narzędzi obliczeniowych pozwalających na kwantyfikację kształtu i innych trójwymiarowych właściwości artefaktu, co umożliwia porównanie statystyczne. „Po dokładnym zbadaniu artefaktów z Tweefontein, datowanych na około 50 000 lat temu, ustaliliśmy, że technika ciosania Levallois znajduje się na styku «klasycznej» produkcji odłupków techniką Levallois oraz produkcji ostrzy techniką Nubian Levallois”, wyjaśnia główna badaczka z projektu, Emily Hallinan. Obecność ostrzy wykonanych techniką Levallois oraz innych artefaktów o szpiczastym kształcie świadczą o silnym wpływie tej metody. „Tweefontein mogło być miejscem wyrobu narzędzi znajdującym się na skraju marginalnego krajobrazu”, zdradza Hallinan. „Mogło to służyć ograniczaniu ryzyka, a jednocześnie wyposażać mobilnych łowców-zbieraczy w narzędzia do zdobywania pożywienia w środowisku ubogim w zasoby”.
Trudna analiza archeologiczna
Morfometria geometryczna jest powszechnie wykorzystywana w naukach biologicznych i coraz częściej w badaniu kamiennych artefaktów, chociaż nigdy wcześniej nie wykorzystano jej do badania techniki ciosania z Tweefontein. Opierając się na stałych lub orientacyjnych punktach, technologia ta świetnie sprawdza się do badania próbek biologicznych o standardowej formie, ale w przypadku artefaktów archeologicznych stałe punkty znacznie trudniej rozpoznać. Chociaż badane artefakty zostały wykonane tą samą techniką, różnią się one w zależności od wykonawcy i właściwości konkretnego surowca. Wyzwanie polegało więc na opracowaniu systemu umieszczania punktów orientacyjnych w punktach wspólnych dla różnych artefaktów, co umożliwia precyzyjne porównywanie kształtów.
Udostępnianie innowacyjnych badań archeologicznych społeczności
W ramach działań „Maria Skłodowska-Curie” zespół projektu TANKwA zorganizował warsztaty dla badaczy zajmujących się techniką Nubian Levallois w innych regionach jej występowania – północno-wschodniej Afryce, Lewancie i Arabii. „Wspólnie omówiliśmy koncepcje dotyczące konkretnych cech technologicznych tej techniki ciosania oraz opracowaliśmy wytyczne dla jej identyfikacji i definicji, które przyczynią się do rozwoju przyszłych międzyregionalnych badań porównawczych, które właśnie rozpoczynamy”, wyjaśnia Hallinan. Opracowany przez zespół projektu protokół trójwymiarowej morfometrii geometrycznej jest skierowany do naukowców badających technologię Levallois w szerszym zakresie, pozwalając na opisanie kształtu artefaktu i znalezienie odpowiedzi na nowe pytania dotyczące zachowania technologicznego w przeszłości. Projekt TANKwA współpracuje z Children’s Book Network, organizacją non-profit z RPA, nad stworzeniem Tankwa Toolbox, czyli materiałów edukacyjnych dla młodych czytelników. Będą to wydrukowane w 3D artefakty ze stanowiska w Tweefontein oraz specjalnie napisana i zilustrowana książka dla dzieci przedstawiająca dwie równoległe historie: jedną osadzoną w przeszłości, a drugą opisującą pracę archeologów w teraźniejszości.
Słowa kluczowe
TANKwA, środkowa epoka kamienia, trójwymiarowa morfometria geometryczna, technika ciosania, Nubian Levallois, Republika Południowej Afryki, Tweefontein, kamień, narzędzie, artefakty
