Odkrywanie początków ludzkiego rozumowania dzięki badaniom nad niemowlętami
Racjonalne działania to te, które odzwierciedlają przekonania danej osoby i są zgodne z jej rozumowaniem. Na przykład racjonalny konsument może zdecydować się na zakup ekologicznych, lokalnych produktów, nawet jeśli są one droższe, ze względu na swoje przekonania dotyczące środowiska. Nie wyjaśniono jednak, w jaki sposób racjonalne myślenie rozwija się u ludzi. Badanie rozwoju zdolności rozumowania w okresie niemowlęcym może pomóc zrozumieć, jak kształtuje się rozumowanie u dorosłych. „W pierwszych latach życia dzieci doświadczają wielu nowych sytuacji”, mówi Ernő Téglás z Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego na Węgrzech, koordynator projektu PreLog. „Także nauka jest oparta na zdolności logicznego rozumowania, więc staraliśmy się dowieść, że nawet bardzo proste formy logicznego wnioskowania mogą stymulować umiejętności rozwiązywania problemów, rozumowanie i uczenie się we wczesnym życiu”.
Racjonalność u małych dzieci
W ramach projektu PreLog, realizowanego dzięki wsparciu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, naukowcy badali jak kształtuje się ludzka racjonalność poprzez analizę zdolności wnioskowania u dzieci w okresie prewerbalnym. Pierwszym krokiem było zidentyfikowanie u niemowląt pierwotnych struktur logicznych. Badacze chcieli ustalić, jaką funkcję te wczesne koncepcje logiczne mogą odgrywać w rozwoju rozumowania, a w swoich badaniach często wykorzystywali nowe techniki. W ramach projektu przeprowadzono badania pupilometryczne, w których obserwowano rozszerzenie źrenic niemowląt w odpowiedzi na różne bodźce. „Pupilometrię stosowano już wcześniej przy badaniach na osobach dorosłych, natomiast rzadko wykorzystywano ją w badaniach dzieci”, mówi Téglás. W jednym z badań dzieciom przedstawiono proste animacje wideo. Trzy różne obiekty o identycznych górnych częściach poruszały się za ekranami. Kiedy obiekt wyłaniał się, by odsłonić tylko swoją górną część, była ona zgodna ze zmienną liczbą możliwych tożsamości. Téglás i jego zespół wykazali, że 14-miesięczne dzieci były w stanie wyobrazić sobie wiele alternatywnych możliwości jednocześnie. Potwierdza to teorię, że warunki wstępne do wnioskowania rozłącznego pojawiają się we wczesnym wieku. „Niejednoznaczne obiekty, które mogły odpowiadać wielu możliwym tożsamościom, wywoływały większe rozszerzenie źrenicy”, wyjaśnia badacz. „To nowe podejście pomogło nam znaleźć być może pierwsze przesłanki dotyczące obecności koncepcji modalnych na etapie prewerbalnym”. Zespół naukowców udokumentował również pojawiające się na wczesnym etapie zdolności logiczne, takie jak wnioskowanie rozłączne, używając pupilometrii oraz innych technik. Wnioskowanie rozłączne to sposób, w jaki eliminowane są konkurencyjne hipotezy, np. „A albo B – nie A, zatem B”. Z badania wynika, że już roczne dzieci wykształcają tę ważną formę logicznego wnioskowania. „Co ważne, nasze badania wykazują, że system jest stosunkowo elastyczny”, mówi Téglás. „Wnioskowanie jest obsługiwane przez architekturę, w której mogą być wysnuwane wnioski, co z kolei może być zintegrowane z innymi procesami”.
Geneza ludzkiego rozumowania
Projekt PreLog w istotny sposób przyczynił się do pogłębienia wiedzy na temat genezy oraz rozwoju ludzkiego rozumowania. Według koordynatora projektu prace mogą stać się fundamentem nowej dziedziny badań nad percepcją u najmłodszych. „Coraz więcej badaczy interesuje się powstawaniem umiejętności związanych z logicznym myśleniem”, dodaje Téglás. „Aby jednak lepiej zrozumieć pochodzenie złożonych procesów myślowych, musimy umieć opisywać zmiany rozwojowe zachodzące od niemowlęctwa do dorosłości”. Téglás uważa, że to logiczny następny krok. „Badanie obecności tych zdolności u innych zwierząt byłoby świetnym uzupełnieniem naszych badań”, podsumowuje badacz. „Identyfikacja prekursorów ludzkich zdolności logicznych może nie tylko umożliwić poznanie elementów składowych ludzkiej racjonalności, ale także pozwolić badać, skąd biorą się stronniczość i nieciągłości w rozumowaniu”.
Słowa kluczowe
PreLog, werbalne, niemowlęta, rozumowanie, racjonalność, percepcja, pupilometryczne