Porównanie cech turystyki filmowej w sześciu krajach
Szacuje się, że sektor turystyczny odpowiada za około 10 % wszystkich miejsc pracy na świecie, a wiele gospodarek regionalnych pozostaje od niego zależnych. Turystyka filmowa, która polega na odwiedzaniu przez ludzi miejsc występujących w filmach i serialach telewizyjnych, to coraz popularniejszy trend. „Chociaż nie dysponujemy dużą ilością konkretnych danych, jednym ze wskaźników jest wzrost liczby operatorów turystycznych obsługujących ten niszowy rynek, a także krajowe badania takie jak to przeprowadzone w Wielkiej Brytanii”, mówi Stijn Reijnders, koordynator projektu Film Tourism finansowanego przez UE. Wpływ ten może być zarówno pozytywny, jak i negatywny. O ile film „Władca Pierścieni” pomógł zbudować markę Nowej Zelandii jako mitycznych wysp, o tyle serial „Narcos” kultywuje wizerunek Kolumbii jako niebezpiecznego kraju. Inne negatywne skutki to wzrost cen nieruchomości, nadmierny ruch turystyczny prowadzący do zatorów komunikacyjnych i degradacji obiektów dziedzictwa kulturowego. W ramach projektu prześledzono, w jaki sposób turystyka filmowa stała się zjawiskiem o prawdziwie globalnym zasięgu. „Na całym świecie obserwujemy coraz większe zbliżenie kultury popularnej i przemysłu turystycznego. Wpływa to na sposób, w jaki miejsca są przedstawiane w globalnej wyobraźni”, wyjaśnia Reijnders z Uniwersytetu Erazma, będącego gospodarzem projektu. Badania porównawcze przeprowadzone przez zespół projektu ujawniły również istotne różnice w rozwoju turystyki filmowej w zależności od kontekstu społecznego, kulturowego i ekonomicznego.
Od zbliżenia do szerszego ujęcia
Zespół projektu Film Tourism, wspierany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, miał na celu zbadanie, jak branża turystyki filmowej funkcjonuje w praktyce i jak wpływa na codzienne życie obywateli. „Wcześniej skupiano się niemal wyłącznie na pojedynczych zachodnich studiach przypadków. Byliśmy jednymi z pierwszych, którzy przeprowadzili badania porównawcze poza Zachodem”, dodaje Reijnders. Międzynarodowy zespół pięciu naukowców zaangażowanych w projekt skupił się na Brazylii, Indiach, Jamajce, Szkocji i Korei Południowej. Zespół przeprowadził szczegółowe wywiady z turystami i interesariuszami – takimi jak lokalni mieszkańcy, pracownicy merytoryczni i zarządcy obiektów dziedzictwa kulturowego – połączone z obserwacjami poczynionymi na przykład podczas uczestnictwa w wycieczkach o tematyce filmowej. Jednym z kryteriów wyboru krajów była wielkość ich diaspor. „Rozwój turystyki genealogicznej, która opiera się na podróżach do ojczyzny swoich przodków, aby odwiedzić miejsca inspirowane filmami, nie był dotąd przedmiotem zbyt wielu badań”, mówi Reijnders. W ramach jednego ze studiów przypadku zespół projektu przyjrzał się zagadnieniu oglądania przez mieszkające w Niderlandach społeczności hindustańskie filmów Bollywood, częściowo jako sposób na utrzymanie więzi ze swoim dziedzictwem, ponieważ Bollywood jest dominującym źródłem kulturowym określającym powiązania z Indiami. Filmy te wzbudzają pragnienie podróży do Indii, rzadko w poszukiwaniu miejsca do życia, a raczej w celu odwiedzenia miejsc z planu filmów Bollywood. Projekt Film Tourism uwidocznił również znaczące różnice między krajami. Pierwotny plan zbadania zjawiska „Nollywood” w Nigerii musiał zostać odłożony ze względu na ograniczenia w podróżowaniu spowodowane epidemią Eboli i działalnością organizacji Boko Haram. „Widzowie nie mają równych szans na odwiedzenie miejsc kręcenia filmów, co przypomina nam o relacjach władzy i uprzywilejowania związanych z turystyką”, zauważa Reijnders.
Uprzywilejowanie wzmocnione na poziomie lokalnym
Badając filmowe wycieczki po Edynburgu, Rosa Schiavone zauważa: „Pomija się fakt, że treść wycieczek nie uwzględnia historii wielu grup demograficznych Edynburga. Należą do nich społeczności lokalne, takie jak mieszkańcy dzielnicy Leith, a także mniejszości, osoby rasy innej niż biała i społeczności w trudnej sytuacji ekonomicznej”. Poza napisaniem kilku opublikowanych artykułów i książki zespół zorganizował warsztaty i konferencję internetową, w której wzięli udział naukowcy i profesjonaliści z branży filmowej i turystycznej. W ramach przyszłego, wspieranego przez UE projektu „Setting the Scene” naukowcy skupiają się obecnie na opracowaniu strategii umożliwiających prowadzenie bardziej zrównoważonej turystyki filmowej.
Słowa kluczowe
Film Tourism, film, turystyka, dziedzictwo, kultura, wyobraźnia, Bollywood, diaspora