Etyczne i prawne pułapki wykorzystywania danych
Stale rosnąca popularność sztucznej inteligencji i innych technologii opartych na dużych zbiorach danych stanowi znaczne wyzwanie dla badaczy i specjalistów z branży TIK ze względu na konieczność przestrzegania stale zmieniających się przepisów dotyczących ochrony danych osobowych, prywatności i bezpieczeństwa. „Interaktywna platforma PANELFIT pomaga wszystkim zainteresowanym stronom w uzyskiwaniu najnowszych informacji na temat przepisów, co pozwala im lepiej zrozumieć problemy etyczne i prawne związane z wykorzystaniem danych, a także przestrzegać stosownych wymagań i regulacji”, stwierdza koordynator akademicki projektu PANELFIT Iñigo de Miguel Beriain, profesor wydziału prawa publicznego Uniwersytetu Kraju Basków w Hiszpanii. „Na platformie można znaleźć konkretne porady, a także zbiór dobrych praktyk dotyczących ochrony danych osobowych”, dodaje uczony. „Dzięki zgromadzonym informacjom zainteresowane strony mogą szybko dowiedzieć się, co im wolno, a także jakich granic i ograniczeń muszą przestrzegać w swojej pracy”. „Wkraczamy w nową erę, w której dane stanowią bardzo ważne zasoby. Trudno jednak zrozumieć konsekwencje tego stanu rzeczy, a także nauczyć się, jak korzystać z władzy sprawowanej nad własnymi danymi”, dodaje de Miguel Beriain. „Większość badaczy i profesjonalistów przetwarza dane bez odpowiedniej podstawy prawnej. Takie działanie może prowadzić do strasznych konsekwencji – owszem, często to droga do nowych odkryć, ale będą one oparte na wykorzystywanych bezprawnie danych”.
Zmiany w najważniejszych obszarach
Na platformie PANELFIT można znaleźć główne zasady ochrony danych osobowych, w tym ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO), obowiązujące na terenie Unii Europejskiej od 2018 roku. „Ich celem jest skuteczna realizacja podstawowych praw każdego człowieka. Mają one zastosowanie do wszystkich technologii na świecie”, wyjaśnia de Miguel Beriain. Dodatkowo platforma zapewnia porady prawne w zakresie pięciu najważniejszych technologii wytwarzania danych lub na nich bazujących – sztucznej inteligencji, biometrii, wykorzystania danych dotyczących lokalizacji i bliskości, internetu rzeczy i sieci społecznościowych. Po skierowaniu kursora nad zasadę, koncepcję prawną lub regułę etyczną pojawia się wyskakujące okienko, zawierające dodatkowe informacje, z którymi użytkownik może się zapoznać, by lepiej zrozumieć dane zagadnienie. „Badacze i specjaliści z sektora TIK muszą także zrozumieć nowe zasady, by skutecznie wdrażać odpowiednie środki zabezpieczające prawa i wolności jednostek”, wyjaśnia koordynator. „Zanim weszły w życie zasady RODO, przetwarzanie danych odbywało się na podstawie idei świadomej zgody. Wielu badaczy do tej pory opiera się na tej zasadzie. Przepisy RODO całkowicie zmieniły jednak sytuację, kładąc większy nacisk na fakt, że inne podstawy prawne, takie jak interes społeczny, pozwolą w jeszcze większym stopniu respektować prawa i wolności osób, których dotyczą dane, jeśli oczywiście będzie im towarzyszyć wdrożenie odpowiednich zabezpieczeń”.
Sieć ekspertów i interesariuszy
Utworzona w ramach projektu platforma – jedno z pierwszych tego rodzaju miejsc – powstała dzięki szeroko zakrojonym konsultacjom z prawnikami i ekspertami z sektora TIK. „To nie tylko wyjątkowe repozytorium informacji, lecz także wynik wymiany poglądów na tematy etyczne i prawne”, zauważa koordynator. „Zorganizowaliśmy wiele dyskusji panelowych z ekspertami, aby wyjaśnić wszystkie poruszane zagadnienia, w tym przyjrzeć się bliżej różnicom w przepisach obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich UE. Celem tych prac nie było zapewnienie największej możliwej ilości informacji – twórcy platformy skupili się przede wszystkim na tym, by dostępna wiedza była przekazana w przystępny sposób, a informacje charakteryzowały się najwyższą jakością. W tym celu treści zostały zweryfikowane przez zewnętrznych recenzentów.” W ramach projektu powstała sieć skupiająca przeszło 200 członków – ekspertów w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych, prawa i etyki. Powstały też grupy badawcze gromadzące i przekazujące informacje zwrotne, by zapewnić, że platforma będzie dobrze służyć użytkownikom. „Szczególną uwagę zwróciliśmy na materiały dotyczące grup najbardziej narażonych”, dodaje badacz. W ramach projektu PANELFIT powstały również kodeks postępowania dotyczący wykorzystywania danych na potrzeby badań w sektorze TIK oraz podręcznik dotyczący praw w zakresie ochrony danych, obejmujący także kwestie prawne i etyczne. Ich adresatami są między innymi zwykli ludzie, a także dziennikarze, decydenci polityczni, interesariusze i inni użytkownicy końcowi. Podręcznik powstał na podstawie warsztatów, konsultacji społecznych, spotkań i ankiet z udziałem potencjalnych odbiorców.
Słowa kluczowe
PANELFIT, TIK, dane, prawo, etyka, propozycje badań, kodeks postępowania, RODO, sztuczna inteligencja, internet rzeczy, biometria, sieci społecznościowe
