Kluczowa rola wyobraźni w kształtowaniu wiedzy człowieka
Jednym z najcenniejszych darów, jaki otrzymaliśmy od życia, jest zdolność do wyobrażania sobie, jak świat mógłby, powinien i nie powinien wyglądać, zamiast dostrzegania jedynie rzeczywistości. Ale to tylko wytwory naszego umysłu, prawda? Nie do końca. W wielu przypadkach myślenie kontrfaktyczne to coś znacznie więcej niż tylko rozpatrywanie alternatywnych scenariuszy, jako że może nieść za sobą rzeczywiste korzyści poznawcze, o ile prawidłowo ocenimy warunki kontrfaktyczne dotyczące innego stanu rzeczy. „Punktem wyjściowym projektu CKI jest hipoteza zakładająca, że wyobraźnia to podstawowe narzędzie, przy pomocy którego ludzie dokonują oceny warunków kontrfaktycznych”, mówi stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA) Margot Strohminger. „Wyobraźnia wymaga jednak dodatkowego wsparcia. Nasz mózg potrzebuje informacji, danych statystycznych, modelowania komputerowego itd. Weźmy za przykład pandemię COVID-19 – wszystkie dostępne informacje na ten temat pomagają stworzyć wspólne wyobrażenie sytuacji, które pozwala nam ocenić, czy podjęto odpowiednie kroki w odpowiednim czasie. Ten sam proces wykorzystujemy w celu oceny innych naszych wyobrażeń dotyczących na przykład tego, czy coś jest możliwe bądź nie”. W przeciwieństwie do tradycyjnych podejść badawczych, które uznają fikcję za główny cel wyobraźni i ignorują jej ważniejszą rolę poznawczą, zespół projektu CKI (Counterfactual Knowledge from the Imagination) postrzega ją przede wszystkim jako narzędzie do tworzenia obrazów alternatywnych światów pozwalające nam lepiej poznać ten rzeczywisty. Koncepcja światów możliwych była długo stosowana przez Davida Lewisa, bardzo wpływowego XX-wiecznego filozofa, który uznawał je nawet za równie rzeczywiste co świat, w którym żyjemy, i współistniejące z nim. Choć uczeni z projektu CKI nie posuwają się aż tak daleko, to mimo wszystko czerpią z tej koncepcji filozoficznej, by lepiej zrozumieć warunki kontrfaktyczne.
Brakujące ogniwo
„Świat alternatywny jest niczym historia kompletna w każdym szczególe, nie pozostawiająca żadnego pytania bez odpowiedzi, w przeciwieństwie do jakiejkolwiek powieści, która kiedykolwiek została napisana”, dodaje Timothy Williamson, profesor logiki na www.ox.ac.uk (Uniwersytecie Oksfordzkim) i główny badacz wspieranego przez działania „Maria Skłodowska-Curie” projektu CKI. „Chociaż nigdy nie będziemy w stanie w pełni zrozumieć świata kontrfaktycznego, wciąż możemy poznać niektóre z jego warunków, które staną się punktem wyjściowym do dalszych rozważań. Na przykład mogę dowiedzieć się, że jeśli obrałbym inną drogę, nie utknąłbym w korku”. W ciągu dwóch lat dwójka badaczy opublikowała kilka błyskotliwych artykułów na ten temat, rzucając nowe światło na wykorzystanie podstawowej heurystyki do oceny warunkowości (jeśli X, to Y) oraz analizując, w jaki sposób używamy wyobraźni, aby odpowiedzieć na wiele zwykłych pytań modalnych (np. czy będę w stanie przebiec jutro 10 km w godzinę?). Wykazali nawet, że bardzo podobne procesy wyobrażeniowe leżą u podstaw paradygmatów wiedzy a priori i a posteriori. „Odkryliśmy także pewne bliskie analogie pomiędzy uczeniem się za pomocą wyobraźni a uczeniem się za pomocą wzroku i innych form percepcji zmysłowej. Potwierdziliśmy również początkową hipotezę zakładającą, że podstawowy ludzki sposób oceny warunków kontrfaktycznych opiera się na wyobraźni i wiele na jej temat mówi”, wyjaśnia Williamson. Projekt CKI przedstawia świeże spojrzenie na kluczową rolę wyobraźni w wiedzy człowieka. Badacze dowodzą, że sztuka, gry komputerowe, literatura i filmy stanowią jedynie uzupełnienie jej głównej funkcji. Realizacja projektu CKI już się zakończyła, ale Strohminger rozpoczęła kolejny projekt skupiający się na tym, jak w wyobraźni przypisujemy stany psychiczne do innych ludzi (czasami nazywane „czytaniem w myślach”).
Słowa kluczowe
CKI, wyobraźnia, filozofia, światy alternatywne, myślenie kontrfaktyczne
