Badanie żydowskich ścieżek życia w średniowiecznej Europie
W okresie od 1100 do 1350 roku średniowieczna Europa była terytorium, na którym panował względny spokój i dostatek. Okres ten charakteryzował się również ekspansją społeczności żydowskich na terytorium całej Europy Północnej, w wyniku czego powstała diaspora Żydów aszkenazyjskich. „Krótkie spojrzenie na mapę Europy z tamtych czasów pozwoliłoby nam dostrzec rozprzestrzenianie się i rozwój społeczności żydowskich na terenach współczesnych Niemiec, północnej Francji i Anglii”, twierdzi badaczka Elisheva Baumgarten, profesorka historii żydowskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. „Zrozumienie tej diaspory ma kluczowe znaczenie. Większość czytanych przez współczesnych Żydów komentarzy do Pięcioksięgu została napisana przez średniowiecznych Żydów aszkenazyjskich”. Informacje historyczne dotyczące życia Żydów w tamtym okresie są jednak w dużym stopniu wybiórcze – dzieje się tak dlatego, gdyż podobnie, jak w przypadku większości średniowiecznej historii, słowo pisane było domeną elit – świeckich władców, chrześcijańskich przywódców lub uczonych rabinów, a większość zapisów dotyczy kryzysów oraz napięć na tle religijnym. Jak twierdzi Baumgarten, zwykli Żydzi żyli własnym życiem zarówno w dobrych, jak i w trudnych czasach. „Trwająca pandemia uświadomiła mi, że codzienne życie toczy się nieustannie nawet w czasach kryzysu”, dodaje.
Echa przeszłości
Celem projektu BeyondtheElite było oddanie głosu tysiącom zwykłych Żydów, którzy codziennie mieli kontakt ze swoimi chrześcijańskimi sąsiadami, podpisywali umowy i prowadzili złożone życia. Aby zrealizować to założenie, Baumgarten zebrała wraz z zespołem szereg źródeł hebrajskich, łacińskich i spisanych w lokalnych językach, począwszy od modlitewników, aż po umowy handlowe. Projekt koncentrował się na czterech kluczowych obszarach. Pierwszym z nich były rytuały. „Dzięki rytuałom mogliśmy dowiedzieć się więcej o interakcjach społecznych”, wyjaśnia Baumgarten. „Zwróciliśmy też uwagę na przestrzenie i stwierdziliśmy, że Żydzi byli wszędzie”. Zespół skupiony wokół projektu przyglądał się też bliżej przedmiotom, wychodząc z założenia, że wszyscy ludzie je posiadali – nie tylko przedstawiciele ówczesnych elit. Ostatnim obszarem, na którym skupili się uczestnicy projektu, byli ludzie. „Kim są ci Żydzi?”, pyta Baumgarten. „Dowiadujemy się, że nie byli wyłącznie pożyczkodawcami, że zajmowali się wieloma rzemiosłami. Nie należeli co prawda do gildii i cechów, ale mieli swoje zawody. Ich codzienne życie znacząco odbiegało od koncepcji wspólnotowych struktur społecznych, które zostały opisane w oparciu o żywoty przywódców i uczonych”.
Wspólna historia Europy
Prace w ramach projektu BeyondtheElite pokazały, jak ważne jest wsłuchiwanie się w głosy zwykłych ludzi i nadawanie im znaczenia. „Większość średniowiecznych Żydów nie była uczonymi rabinami”, twierdzi badaczka. „Wspólnoty istnieją tylko dlatego, że zwykli ludzie są ich częścią”. W ten sposób projekt pozwala nam spojrzeć na historię Europy z nowej perspektywy. „Potrzebujemy narracji o włączeniu i wykluczeniu, o życiu razem i osobno”, mówi Baumgarten. „Żydzi żyli obok chrześcijan i stale wchodzili z nimi w interakcje – musimy to pokazać”. Zespół skupiony wokół projektu, w którego skład weszli studenci z całego świata, opracował szereg prac zbiorowych i monografii, materiały dla nauczycieli dotyczące nauki o średniowieczu, a także książkę ze źródłami pierwotnymi do nauczania na poziomie studiów wyższych pierwszego stopnia. W ramach projektu badaczka nawiązała również współpracę z izraelskimi artystami, którzy będą interpretować niektóre z odkryć dokonanych w czasie badań. Powstała w wyniku tej współpracy mobilna wystawa może rzucić nowe światło na ten złożony, fascynujący i kluczowy aspekt naszej wspólnej europejskiej historii.
Słowa kluczowe
BeyondtheElite, Żydzi, średniowiecze, aszkenazyjscy, żydowski, świecki, chrześcijański, rabini
