Język syryjski łącznikiem pomiędzy myślą grecką i arabską
Język syryjski jest językiem literackim aramejskiego – języka z grupy semickiej, który kiedyś był powszechnie używany na Bliskim Wschodzie i w krajach arabskich. Obok łaciny i greki język syryjski jest jednym z języków kojarzonych z tekstami wczesnochrześcijańskimi. Kilku pisarzy syryjskich wniosło wkład w teorię gramatyki, ale ich prace nie zostały dobrze poznane. Współcześni badacze niemal całkowicie porzucili ten temat po krótkim przypływie zainteresowania pod koniec XIX i na początku XX wieku. Do tej pory około 80 % syryjskich tekstów gramatycznych nie zostało opublikowanych jako wydania krytyczne. Nowa analiza dzieł syryjskich gramatyków to cel projektu CSASG, finansowanego ze środków UE. Prace badawcze skupiły się na relacjach pomiędzy greckimi, syryjskimi i arabskimi teoriami lingwistycznymi oraz opisami języka syryjskiego przez rodzimych autorów w kontekście tych teorii. Syryjski renesans Badacze przetłumaczyli i przeanalizowali dzieła trzech gramatyków z XII i XIII wieku. Ten okres zwany jest syryjskim renesansem, w którym nastąpił rozkwit języka i teorii dotyczących gramatyki. Pierwszym z nich był Bar Zo‘bi. Napisał gramatykę języka syryjskiego, czyli reguły do klasyfikacji i interpretacji języka, która miała być także podstawą do bardziej zaawansowanych rozważań nad logiką. Bar Zo‘bi mocno inspirował się grecką tradycją językoznawczą, zwłaszcza teoriami Arystotelesa, i nie zgadzał się na zastosowanie arabskich teorii lingwistycznych do języka syryjskiego. Uczeń Bar Zo‘biego – Bar Shakko – przeredagował teorie swojego mistrza tak, by były bardziej przystępne, dodał też rozważania na temat składni. Ostatni z nich, Bar Hebraeus, za cel postawił sobie nauczanie poprawnej syryjskiej pisowni. Uważał, że zagadnienia z logiki pomagają lepiej zrozumieć gramatykę, a nie na odwrót. Bar Hebraeus szczegółowo badał składnię, łącząc syryjską tradycję z aspektami myśli arabskiej. Nacisk na poprawność był odpowiedzią na powiększające się różnice pomiędzy mówionymi dialektami aramejskiego, a także na ich zubożenie. Błędy gramatyczne stawały się coraz bardziej powszechne, więc gramatycy byli zainteresowani przywróceniem wcześniejszych standardów. Jak mówi badaczka z projektu CSASG, dr Margherita Farina, „najważniejszym dla nas trendem jest pojawienie się składni jako niezależnego elementu myśli językoznawczej”. Wcześniejsze teorie dotyczące gramatyki języków semickich traktują składnię jako efekt odpowiedniego przeczytania i wymówienia tekstu. Jako że ta grupa języków jest zapisywana bez samogłosek, czytelnik musi je dodać sam, wykazując się zrozumieniem funkcji składniowej wyrazów oraz umiejętnością rozróżniania słów, które zapisuje się tak samo, ale wymawia inaczej. „Według badanych przez nas syryjskich pisarzy składnia odzwierciedla potrzebę poprawnego nadawania znaczenia i funkcji częściom składowych zdania”, dodaje dr Farina. Zbieżność teorii W ujęciu bardziej ogólnym zespół projektu odkrył, że syryjska tradycja gramatyczna jest kluczowa dla dynamiki rozwoju języków na średniowiecznym Bliskim Wschodzie. Syryjska tradycja była łącznikiem pomiędzy myślą grecką i arabską. Syryjscy myśliciele korzystali też z dziedzictwa językowego Aramejczyków i Mezopotamii. „Łącząc dwa bardzo różne podejścia do opisu języka, gramatyka syryjska zespoliła teorie lingwistyczne z Mezopotamii i Grecji”, wyjaśnia dr Farina. W ramach projektu CSASG powstał ogólnodostępny katalog syryjskich manuskryptów gramatycznych. Zasoby zostaną zintegrowane z e-ktobe, globalną bazą danych tekstów syryjskich. Badacze pracują nad monografią omawiającą wyniki projektu, która zostanie opublikowana pod koniec 2019 roku. Dr Farina planuje także sukcesywnie publikować pozostałe, dotąd nieopublikowane teksty syryjskie. Będzie nadal badać rolę syryjskiej tradycji gramatycznej w kontekście średniowiecznych orientalnych teorii lingwistycznych. Badanie rzuca nowe światło na rozwój teorii gramatycznych i interakcję między różnymi szkołami językoznawstwa, a także podkreśla znaczenie gramatyków syryjskich w tym procesie.
Słowa kluczowe
CSASG, język syryjski, gramatyka, język, grecki, arabski, aramejski, teorie lingwistyczne
