Ważna rola odchodów zwierzęcych jako surowca do budowy pradawnych domów
Rolnictwo zaczęło rozwijać się ok. 12 000 lat temu, gdy ludzie zaczęli uprawiać rośliny i udomawiać zwierzęta oraz, co być może jest najistotniejsze, nauczyli się wykorzystywać produkty uboczne całego procesu, czyli mleko, wełnę, a nawet odchody zwierzęce. „Odchody zwierzęce są cennym surowcem używanym jako nawóz, paliwo i materiał budowlany”, wyjaśnia Shira Gur-Arieh, docentka i stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”, członkini grupy badawczej Culture and Socio-Ecological Dynamics przy Uniwersytecie Pompeu Fabry (UPF). „Ale wykorzystywanie odchodów zwierzęcych, zwłaszcza w budownictwie, jest w dużej mierze ignorowane przez społeczność archeologów, którzy skupiają się na innych produktach ubocznych rolnictwa”. Według Gur-Arieh wiedza o tym, jak ludzie używali odchodów zwierzęcych, jest kluczem do zrozumienia relacji człowieka ze zwierzętami, strategii przetrwania, stosowania technologii i wpływu na środowisko. „Dostarcza ona informacji na temat praktyk społeczno-kulturowych, metod zarządzania zasobami i strategii adaptacyjnych”, tłumaczy badaczka. „Jest to kwestia szczególnie istotna w kontekście badania sposobów wykorzystywania odchodów zwierzęcych w początkowych etapach udamawiania zwierząt oraz szybkiego rozwoju bardziej złożonych społeczeństw”. W ramach finansowanego przez UE projektu MapDung Gur-Arieh badała dawne sposoby wykorzystywania odchodów zwierzęcych w budownictwie, czyli praktykę, która miała jej pomóc zrozumieć relacje pomiędzy człowiekiem, zwierzętami i środowiskiem.
Gromadzenie cennych danych
Badania Gur-Arieh składały się z eksperymentów i prac archeologicznych. Podczas tych pierwszych, przeprowadzanych w warunkach kontrolowanych, badaczka chciała poznać procesy przed- i podepozycyjne odchodów zwierzęcych używanych jako zaprawa do podłóg oraz domieszka w wyrobach garncarskich. „Analizując materiał pod mikroskopem, udało nam się zidentyfikować i rozróżnić niektóre procesy przygotowawcze”, mówi Gur-Arieh. „Zaletą tego typu eksperymentów jest to, że mogą one pomóc badaczom ustalić, jakie metody technologiczne zastosowano w procesie budowlanym, i to tylko na podstawie znalezisk archeologicznych”. Aby przeprowadzić prace archeologiczne, badacze opracowali wieloczynnikową metodologię pozwalającą na bardziej precyzyjne identyfikowanie odchodów zwierzęcych, zwłaszcza tych użytych jako surowiec budowlany w podłogach i ścianach. W celu pozyskania danych zespół przeprowadził prace w terenie, gromadząc i analizując próbki odchodów zwierzęcych z czterech stanowisk archeologicznych: Sharara w Jordanii, Tel Motza i Tel Tsaf w Izraelu oraz Çatalhöyük w Turcji. Badaczom nie udało się znaleźć śladów używania odchodów w Shararze, ale znaleźli obiecujące dowody potencjalnie wskazujące na stosowanie odchodów jako surowca budowlanego na stanowisku Tel Motza i wyraźne dowody potwierdzające takie praktyki w Çatalhöyük i Tel Tsaf. „Jesteśmy zdania, że odchody zwierzęce wykorzystane w budownictwie w Çatalhöyük i Tel Tsaf są tak dobrze zachowane dzięki suchemu klimatowi, specyficznemu dla tego regionu”, mówi Marco Madella, badacz z UPF, który również brał udział w projekcie. „Gdy dodajemy nowe stanowiska archeologiczne do listy tych, które przebadano pod kątem wykorzystywania odchodów jako surowca budowlanego, tworzymy bazę cennych danych na temat dziedziny, która do tej pory była niemal niezbadana”, dodaje Gur-Arieh.
Klucz do budowania społeczeństw opartych na rolnictwie
Badaczom udało się potwierdzić kluczową rolę, jaką odchody zwierzęce odegrały – i często nadal odgrywają – w życiu ludzi w kontekście wzmacniania ich zdolności do przystosowania się do warunków otaczającego ich środowiska. „Osiedlenie się w nowym miejscu na stałe może wiązać się z tym, że w końcu nadejdzie moment, w którym wyczerpią się dostępne zasoby drewna jako paliwa, a pola przestaną dawać plony bez odpowiedniego nawozu”, podsumowuje Gur-Arieh. „Bez odchodów zwierzęcych, które można wykorzystywać jako paliwo, nawóz i surowiec budowlany, ludziom nigdy nie udałoby się stworzyć cywilizacji opartej na rolnictwie”.
Słowa kluczowe
MapDung, odchody zwierzęce, badania archeologiczne, praktyki społeczno-kulturowe, udomowienie
