Bardziej integracyjny i skuteczny paradygmat wymiaru sprawiedliwości
Kara stanowi ważny przedmiot badań i analiz akademickich, obejmując szereg dziedzin nauki, jednak większość badań koncentruje się na samym akcie wymierzania kary. Pomimo badań, obecnie niewiele wiadomo o tym, w jaki sposób przestępcy postrzegają i rozumieją swoją karę. Zespół projektu PUNISH realizowanego dzięki wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie” postanowił zająć się poszukiwaniem odpowiedzi na to pytanie poprzez analizę pojęcia kary jako interakcji społecznej, w ramach której osoba wymierzająca karę „przekazuje” przestępcy pewien komunikat.
Jak przestępcy rozumieją motywację osoby karzącej?
Wykorzystując interdyscyplinarne ramy teoretyczne zespół projektu opracował podstawową taksonomię klasyfikującą pięć rodzajów motywacji osoby karzącej, obejmującej motywację zorientowaną na: relację (mającą na celu przywrócenie relacji między przestępcą i społeczeństwem), krzywdę (mającą na celu wywołanie cierpienia przestępcy), siebie (mającą na celu przyniesienie korzyści osobie karzącej), ofiarę (mającą na celu zaspokojenie potrzeb ofiary) oraz społeczeństwo (mającą na celu wygenerowanie korzyści dla ogółu społeczeństwa). Następnie zespół przeprowadził dwa badania doświadczalne, które miały na celu sprawdzenie, w jaki sposób przestępcy przypisują motywacje osobom karzącym, czyli innymi słowy, z jakiego powodu ponoszą według siebie karę. W pierwszej kolejności badacze przeprowadzili badanie internetowe, wykorzystując metodę hipotetycznych epizodów (zwanych winietami), często używaną w analizach z zakresu psychologii społecznej. „Uczestnicy zostali poproszeni o postawienie się w hipotetycznej sytuacji, w której mieli zostać ukarani przez swojego przełożonego za kradzież pieniędzy w pracy. Sprawdzaliśmy, czy sposób, w jaki została wymierzona ich kara (z szacunkiem lub bez szacunku) miał jakikolwiek wpływ na sposób przypisania motywacji oraz nastawienia ukaranych”, twierdzi koordynator projektu Mario Gollwitzer. W drugim badaniu – grze przeprowadzonej w laboratorium na podstawie metod wykorzystywanych w badaniach z zakresu ekonomii behawioralnej, uczestnicy pracowali w małych zespołach, które dążyły do maksymalizacji wspólnego zasobu. Każdy mógł podjąć decyzję o działaniu w sposób egoistyczny i zatrzymaniu punktów dla siebie lub postawić na współpracę przez przekazywanie dodatkowych punktów na rzecz wspólnej puli, stanowiącej w tym przypadku dobro wspólne. Samolubni gracze byli następnie karani przez innego gracza pełniącego rolę sędziego. Wyniki obu doświadczeń wykazały, że kara wymierzana w sposób pełen szacunku zwiększała prawdopodobieństwo wyboru przez przestępców motywacji zorientowanych na relację o pozytywnym i konstruktywnym oddziaływaniu na osobę popełniającą dany występek. Co ważne, motywacje przypisywane przez przestępców miały daleko idące skutki – interpretowanie kary jako działania zorientowanego na budowanie relacji skutkowało zwiększonym postrzeganiem jej zasadności i motywacją do zmiany zachowania. Z kolei gdy przestępcy uważali, że motywacje osób karzących są zorientowane na siebie lub na ich własną krzywdę (na przykład na osiągnięcie korzyści lub złośliwość), reagowali defensywnie, wyrażając wrogość wobec swoich kar i osób karzących i nie wykazywali chęci zmiany.
Od doświadczeń do zastosowań
Wyniki przeprowadzonych badań stanowią niezwykle istotny wkład w literaturę przedmiotu poświęconą karze, gdyż wykazują, że interpretacja celu kary przez przestępcę ma znacznie większe znaczenie niż dotychczas przypuszczano. Jak wyjaśnia Gollwitzer: „Nasze wyniki wskazują, że przestępcy są wrażliwi na interpersonalne lub relacyjne wymiary kary. Motywacja, którą przypisują osobie karzącej wpływa na ich reakcje, przekładając się tym samym na skuteczność kar w zakresie zmiany postaw i – potencjalnie – zachowań”. Melissa de Vel-Palumbo, jedna z badaczek uczestniczących w projekcie, wyjaśnia, że wyniki są niezwykle ważne z punktu widzenia systemów karnych. „Władze powinny przekazywać, że każąc przestępców nie chcą ich krzywdy ani upokorzenia, a sam komunikat dotyczący kary powinien być nastawiony na integrację i oferować możliwość naprawy relacji naruszonej przez dany występek”. Kolejnym krokiem zaplanowanym przez badaczy jest przeprowadzenie badań terenowych w celu zweryfikowania, czy uzyskane wyniki pokrywają się ze zjawiskami obserwowanymi w rzeczywistych systemach penitencjarnych oraz czy mogą pomóc władzom w wymierzaniu kar w sposób, który pozwala na zapewnienie sprawiedliwości.
Słowa kluczowe
PUNISH, przestępca, kara, motywacja, sprawiedliwość, zachowanie, komunikacja
