Coraz bliżej wynalezienia szczepionki na HIV
Trzydzieści pięć lat aktywnych badań, jedno przełomowe odkrycie. Opublikowanie wyników badania klinicznego RV144 w 2009 roku dało naukowcom pracującym nad szczepionką przeciwko HIV przedsmak zwycięstwa. U 31 % uczestników przeprowadzonego w Tajlandii badania stwierdzono niewielkie ograniczenie ryzyka zakażenia HIV. Jedenaście lat później zespół ciągle kontynuuje swoje prace, opierając się na wiedzy zgromadzonej podczas badania RV144 i rozpoznanych priorytetach. Wysiłki naukowców zaowocowały między innymi powstaniem projektu EHVA (European HIV Vaccine Alliance: an EU platform for the discovery and evaluation of novel prophylactic and therapeutic vaccine candidates). Od 2016 roku liczące 41 członków konsorcjum pracuje nad stworzeniem potencjalnych szczepionek przeciwko HIV, które wywoływałyby trwalsze i silniejsze odpowiedzi odpornościowe. „Jednym z największych wyzwań związanych z opracowywaniem szczepionek przeciwko HIV jest brak możliwości szybkiej oceny skuteczności substancji na wczesnym etapie rozwoju produktu, dzięki której badaniom na wielką skalę poddawano by jedynie najbardziej obiecujących kandydatów”, mówi Yves Levy, koordynator projektu EHVA reprezentujący instytut Inserm. Chcąc rozwiązać tę kwestię, naukowcy z projektu EHVA pracują obecnie nad platformą do profilowania immunologicznego, która może pomóc w przeprowadzaniu selekcji nowych i istniejących kandydatów na szczepionki. Platforma sprzężona będzie z centralną platformą do analizy danych za pomocą narzędzi i algorytmów statystycznych, umożliwiając wybór najbardziej obiecujących substancji. Levy podkreśla, że zespoły projektu EHVA mogą wykorzystywać te narzędzia także do selekcji najlepszych antygenów i systemów dostarczania leków takich jak RNA i wektory wirusowe. „Wybranych w ten sposób możemy następnie poddać ocenie nowych kandydatów oraz schematy szczepień przygotowane przez naszych partnerów. Działanie to pozwoli wybrać najbardziej obiecujące substancje, które zostaną następnie poddane badaniom klinicznym. Zespół EHVA skupia się także na rozwoju kandydatów na szczepionki terapeutyczne i stara się wyjaśnić mechanizmy, które pomogą opracować skuteczny lek”.
Badania kliniczne
W ciągu pięciu lat badań zespół EHVA opracował już kilka nowych koncepcji szczepionek, takich jak szczepionki oparte na wektorach, nowej metodzie dostarczania substancji, i szczepionki oparte na trimerach otoczki HIV. „Jeśli chodzi o szczepionki oparte na wektorach, skupiamy się na dwóch kandydatach: szczepionce na bazie replikonów RNA (DREP) i nowej szczepionce VSV-GP”, mówi Levy. Badania kliniczne szczepionki DREP z udziałem ludzi zostaną zrealizowane pod koniec 2020 lub na początku 2021 roku. „Z kolei badania opartych na VSV-GP szczepionek przeprowadzone na zwierzętach z rzędu naczelnych przyniosły obiecujące wyniki, ale w toku trwania projektu EHVA nie uda się nam rozpocząć rozwoju klinicznego substancji”. Nowa metoda dostarczania leku opiera się na szczepiące oddziałującej na komórki dendrytyczne, która opracowana została przez Instytut Badań nad Szczepionkami – Inserm. Faza I badań z udziałem zdrowych uczestników we Francji i Szwajcarii rozpocznie się jeszcze w tym roku. Szczepionki trimerowe zawierają dwa antygeny trimerowe Clade C: ConCv5-KIKO i komplementarny trimer zwalczający linię zarodkową – ConCv5_GTv1. Naukowcy chcą je połączyć, by stymulować wytwarzanie odpowiedzi szeroko neutralizujących przeciwciał skierowanych przeciwko CD4-BS i wspierać dojrzewanie limfocytów B poprzez sekwencyjne uodpornianie za pomocą różnych białek otoczki wirusa HIV. Rozpoczęcie fazy I badania planowane jest na 2021 rok. „To jeszcze nie wszystko”, dodaje Levy. „Opracowaliśmy także nowy schemat terapeutyczny łączący szczepionkę i terapię immunomodulacyjną. W ciągu następnych kilku miesięcy rozpoczniemy badania kliniczne z udziałem pacjentów zakażonych HIV. Jednocześnie trwają prace nad dodatkowymi kandydatami na szczepionkę, które są jeszcze w fazie przedklinicznej”. W toku projektu członkowie konsorcjum mają nadzieję ukończyć realizację czterech badań klinicznych. Nie ulega jednak wątpliwości, że projekt EHVA przyspieszy rozwój szczepionki, jednocześnie ograniczając koszty związane z tym procesem. Zdaniem Levy’ego opracowane w ramach projektu technologie i zdobyta wiedza wspomogą także prace nad szczepionkami przeciwko innym chorobom, takim jak COVID-19.
Słowa kluczowe
EHVA, HIV, szczepionka, profilowanie immunologiczne, analiza danych, badanie kliniczne
