Nowy kierunek polityki integracyjnej dzięki grupom wsparcia dla migrantów
„Szlak bałkański” to trasa, którą migranci próbują przedostać się do krajów Europy Środkowej i Północnej. O szlaku zrobiło się głośno w 2015 roku ze względu na wzmożony ruch migracyjny, spowodowany z jednej strony konfliktem w Syrii, a z drugiej zwiększeniem kontroli na Morzu Śródziemnym, co sprawiło, że podróż z Libii czy Tunezji do Europy stała się bardziej ryzykowna. Podczas gdy państwa europejskie wdrażały środki mające na celu ograniczanie migracji wzdłuż szlaku bałkańskiego, organizacje oddolne i obywatele łączyli siły, tworząc grupy wsparcia dla migrantów. Zespół finansowanego przez UE projektu MigSol podjął się zadania polegającego na obserwacji i ocenie sposobów, w jakie osoby wysiedlone mogłyby angażować się w działania polityczne zgodne z ich celami i wartościami. Dzięki projektowi MigSol badaczom udało się wykazać, że miejsca, w których migranci otrzymują pomoc, nie tylko służą do zaspokajania podstawowych potrzeb wysiedleńców (np. oferując żywność i dach nad głową), ale są także idealnym polem badawczym do opracowania nowego podejścia do bardziej integracyjnej polityki UE.
Alternatywne przestrzenie polityczne
Wysiedleńców często postrzega się jako osoby poza marginesem polityki. Ponieważ są „nie-obywatelami” (osobami niebędącymi obywatelami danego państwa), często odmawia im się prawa do działania (czyli prawa do podejmowania kluczowych decyzji dotyczących ich własnego życia) i traktuje albo z podejrzliwością, albo ze współczuciem. „Są to problemy, które stają się szczególnie pilne w czasie, gdy rosną nastroje ultranacjonalistyczne i ultraprawicowe w całej Europie. W ramach projektu MigSol zaproponowaliśmy nowe podejście pozwalające na nowo zdefiniować terminy »polityka« i »społeczność« oraz wyznaczyć dla nich nowe kierunki na przyszłość”, wyjaśnia Celine Cantat, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”. Aby osiągnąć założone cele, badaczka postanowiła wykorzystać badania etnograficzne w terenie oparte na obserwacji uczestników oraz wywiadach z różnymi osobami działającymi w grupach wsparcia i miejscach udzielających migrantom pomocy, np. specjalnych budynkach czy alternatywnych miejscach zakwaterowania. Wszystkie działania były prowadzone w trzech krajach: w Grecji, Serbii i na Węgrzech. Wyniki badań pokazały, że praktyki związane z „solidarnością z migrantami” oraz społeczności, które taką solidarność okazują, pozwalają wysiedleńcom oraz osobom udzielającym im wsparcia zaspokajać swoje codzienne potrzeby dzięki samoorganizacji opartej na uczestnictwie i wykluczającej hierarchiczność. „Na przykład w niektórych centrach miast mieszka razem kilkaset osób, które na zmianę organizują różne aktywności, takie jak gotowanie, bieganie, wizyty u lekarza czy imprezy towarzyskie. Takie podejście wyraźnie kontrastuje z uniemożliwiającymi integrację i przygnębiającymi praktykami zazwyczaj stosowanymi w ośrodkach dla cudzoziemców”, mówi Cantat. Takie podejście oznacza także, że społecznościom nie przypina się łatek, które zazwyczaj dzielą ludzi (np. osoby ubiegające się o azyl, uchodźcy, rezydenci, obywatele), a ich członkowie mają okazję angażować się w działania polityczne, np. protesty i kampanie na rzecz ich praw lub praw innych.
Oddolne działania na rzecz włączenia społecznego
Zespół projektu MigSol przeanalizował skuteczne praktyki, wdrażane dzięki lokalnym politykom na rzecz włączenia społecznego, dzięki którym migranci mogą poczuć się częścią społeczeństwa. Są to konkretne alternatywy dla polityk, które izolują zarówno symbolicznie (poprzez postrzeganie migrantów jako „osoby z zewnątrz”, które trzeba zintegrować), jak i przestrzennie (poprzez przetrzymywanie migrantów w obozach i ośrodkach dla cudzoziemców). Zespół projektu proponuje, by wspierać takie alternatywne praktyki polityczne jako przykłady odpowiedzi na trwający obecnie w Europie (przynajmniej według niektórych) kryzys polityczny i demokratyczny. „Pierwszym krokiem powinno być zaprzestanie przez UE i państwa członkowskie kryminalizacji migrantów i osób, które im pomagają, co udokumentowaliśmy podczas projektu”, tłumaczy Cantat. „Oznacza to, po pierwsze, zakończenie działań związanych z umieszczaniem nie-obywateli w obozach dla uchodźców i ośrodkach detencyjnych oraz wstrzymanie deportacji, a po drugie, zagwarantowanie organizacjom i osobom wspierającym migrantów możliwości legalnego działania oraz wsparcia”. Badaczka zamierza kontynuować badania nad solidarnością i miejscami wsparcia dla migrantów, żeby określić ich pełny potencjał: „W kontekście coraz mniejszej pomocy ze strony państwa coraz więcej osób korzysta z możliwości samoorganizacji w zakresie dostępu do podstawowych usług, takich jak opieka zdrowotna czy edukacja”.
Słowa kluczowe
MigSol, migrant, uchodźcy, solidarność, bałkański, Morze Śródziemne, Syria, wysiedleńcy, obywatele, humanitarny, osoba ubiegająca się o azyl, rezydent