Alarm dla obrony w postępowaniach karnych w Europie
W ramach szeroko zakrojonych badań unijnych dotyczących istniejących praktyk obrony w postępowaniach karnych odkryto znaczące naruszenia praw w dziewięciu jurysdykcjach europejskich. Trzyletni projekt "Skuteczna obrona praw w UE i dostęp do wymiaru sprawiedliwości - badanie i promowanie najlepszych praktyk" został dofinansowany z Programu Sądownictwa Karnego w 2007 r. Wyniki analizy i wyciągnięte z niej wnioski zostały zebrane w formie publikacji pt. "Skuteczna obrona w postępowaniach karnych w Europie". Każdego roku w Europie policja zatrzymuje w areszcie miliony winnych i niewinnych osób. W przypadku części z tych osób sprawa zostaje rozwiązana jeszcze na posterunku policji, jednak wiele innych musi spędzić sporo czasu w areszcie w oczekiwaniu na postępowanie sądowe. Prawo do wolności (artykuł 5) i prawo do rzetelnego postępowania sądowego (artykuł 6) to podstawowe prawa zawarte w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC). Obok domniemania niewinności i (warunkowego) prawa do odpowiadania z wolnej stopy, aresztowana osoba ma również prawo do samodzielnej obrony lub do bycia reprezentowaną przez wybranego prawnika oraz prawo do tego, by usługa ta opłacona została przez państwo, jeżeli sytuacja ekonomiczna oskarżonego uniemożliwia mu to. W ramach projektu dofinansowanego ze środków unijnych zbadania i porównania dostępu do skutecznej obrony w postępowaniach karnych w Europie podjęło się następujących czterech naukowców: Profesor Ed Cape z Uniwersytetu Zachodniej Anglii (Wlk. Brytania), profesor Taru Spronken z Uniwersytetu w Maastricht (Holandia), Roger Smith z JUSTICE (Wlk. Brytania) i Zaza Namoradze z Open Society Justice Initiative (Węgry). Wybrali dziewięć konkretnych jurysdykcji europejskich (Anglia i Walia, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Polska, Turcja, Węgry i Włochy), ponieważ każda z nich reprezentuje jedną z trzech głównych tradycji prawnych w Europie, tj. śledczą, kontradyktoryjną i postsocjalistyczną. Naukowcy zbadali, czy standardy przyjęte w ramach EKPC są spełnione, w jaki sposób prawa są wprowadzane w życie w sensie praktycznym oraz czy funkcjonujące systemy umożliwiają obywatelom korzystanie ze swoich praw. Uzyskane wyniki pokazały, że w rzeczywistości występują poważne luki w dostępie do obrony w postępowaniu karnym w Europie. Profesor Cape wyjaśnia, że w przypadku podejrzanych i obrońców, którzy nie rozumieją miejscowego języka, wymóg tłumaczenia ustnego i pisemnego oraz inne podstawowe wymogi nie są spełniane w wielu krajach. Co więcej, za wyjątkiem Anglii i Walii oraz Finlandii, pomoc prawna dla osób, których nie stać na prawnika jest w znacznym stopniu niedostępna w siedmiu z dziewięciu krajów objętych badaniami. "We Włoszech na przykład pomimo faktu, że podejrzany powinien być przesłuchiwany przez policję obowiązkowo w obecności prawnika, próg od którego można ubiegać się o pomoc prawną jest tak niski, że w 2006 r. zaledwie nieco ponad 6% oskarżonych ją otrzymało" - wskazuje profesor Cape. "A dzieje się tak w kraju, w którym ponad połowa osadzonych w więzieniach jest objęta przedprocesowym aresztem tymczasowym lub oczekuje na wyrok, i w którym średnia długość postępowania karnego wynosi ponad cztery lata." Wyniki projektu "Skuteczna obrona w postępowaniach karnych w Europie" przedstawiono na konferencji pt. "Skuteczna obrona w postępowaniach karnych w Europie - wykraczając poza Sztokholm", która odbyła się w czerwcu 2010 r. w Brukseli, Belgia. Zdaniem profesora Cape'a wielu uczestników konferencji było autentycznie zszokowanych tymi odkryciami. "Badania dostarczyły całego bogactwa danych dotyczących krajów objętych badaniami, a wraz z ratyfikacją Traktatu Lizbońskiego i ustaleniem Programu Sztokholmskiego, który ponownie umieszcza prawa do obrony w postępowaniu karnym w centrum zainteresowania, mogą mieć znaczący wpływ na opracowywanie polityki UE w ciągu kolejnych kilku lat." Publikacja zawiera sześć ogólnych zaleceń, wskazując m.in. na potrzebę nawiązania współpracy UE z państwami członkowskimi i organizacjami zawodowymi w celu zidentyfikowania dobrych praktyk oraz na potrzebę wspierania rutynowego gromadzenia i publikacji danych statystycznych w celu zapewnienia przejrzystości postępowań i praktyk karnych. Naukowcy zalecili również, aby wspierać szkolenia profesjonalistów z zakresu obrony w postępowaniu karnym (np. sędziów, prokuratorów, policjantów, prawników oraz tłumaczy), aby ułatwiać skuteczną obronę w postępowaniu karnym.