Badania naukowe finansowane ze środków unijnych - polityka w zakresie nanotechnologii wymaga większego zaangażowania społeczeństwa
Choć działania na rzecz zwiększenia udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji na temat nowych technologii, takich jak nanotechnologie, robią duże wrażenie, konieczne jest ich ponowne przemyślenie - stwierdzają autorzy nowego raportu z prac w ramach projektu DEEPEN (Pogłębianie etycznego zaangażowania i udziału w nowo powstających technologiach), finansowanego ze środków unijnych. Projekt DEEPEN uzyskał 894.000 EUR z budżetu "Nauka i społeczeństwo" Szóstego Programu Ramowego (6PR). W trzyletnim projekcie wzięli udział eksperci w dziedzinie etyki, filozofii oraz nauk społecznych i politycznych z Holandii, Niemiec, Portugalii i Wlk. Brytanii. "Znakomicie, że jest postęp na drodze do publicznego dialogu i bardziej odpowiedzialnego rozwoju nowych technologii, ale w tej chwili postęp ten jest niewystarczający" - zauważa koordynator projektu, profesor Phil Macnaghten z Uniwersytetu w Durham w Wlk. Brytanii. "Jeśli chodzi o nanotechnologię widzimy głód społeczeństwa, aby zostać włączonym w proces kształtowania przyszłości tej technologii. Jednak procesy polityczne nie w pełni uwzględniają tę potrzebę. Chcielibyśmy doprowadzić do zreorganizowania warunków, na jakich odbywa się debata." Nanotechnologia wiąże się z manipulacją materii na poziomie molekularnym i może być wykorzystywana w tak różnych dziedzinach jak medycyna, komunikacja, energetyka i ochrona środowiska. Nawet kiedy nanotechnologia była jeszcze w powijakach istniała już świadomość, że te fascynujące nowe technologie należy rozwijać w sposób odpowiedzialny, z uwzględnieniem obaw społeczeństwa co do ich bezpieczeństwa. Jak zauważają w swoim raporcie naukowcy, ta kwestia stała się dylematem dla polityków: jak można regulować rozwój technologii w sposób wspomagający innowację, pozostając jednocześnie wrażliwym na obawy społeczeństwa oraz potencjalne zagrożenia dla zdrowia i środowiska? Celem projektu DEEPEN było sprawdzenie, jak etyka i odpowiedzialność postrzegane są w społeczności nanonaukowej oraz zbadanie, jak społeczeństwo widzi te nowe technologie. Na zakończenie projektu opracowano zbiór zaleceń, które mają pomóc ustawodawcom i naukowcom udoskonalić sposób angażowania społeczeństwa w tę problematykę. Wedle raportu jednym z głównych problemów jest uporczywe przekonanie, że "naukowcy zajmują się nauką, a strona etyczna i społeczna jest już sprawą społeczeństwa i etyków". Odzwierciedla to przekonanie, że korzyści płynące z nanotechnologii trzeba dopingować a etyka stanowi "hamulec postępu" - stwierdzają partnerzy projektu. Autorzy podkreślają, że do uzyskania dalszego postępu ten podział zadań musi zostać zmieniony. Sugerują, że jednym ze sposobów na to są kodeksy postępowania. Poza tym organizacje finansujące mogą wspierać zmiany, wymagając od swoich beneficjentów uwzględniania kwestii etycznych i społecznych. Jeden z najważniejszych wniosków z projektu mówi, że postawy społeczne wobec nanotechnologii są dosyć złożone i nie można ich zaszufladkować do prostych kategorii "pozytywne" albo "negatywne". "Musimy wyjść poza język "za albo przeciw" czy "ryzyko kontra korzyści" i zrozumieć, że sądy na temat nanotechnologii, jakich dokonuje każdy z nas - laik, naukowiec czy decydent - nie dają się łatwo zamknąć w kwestionariuszach wyboru" - napisano w raporcie. Naukowcy zalecają, aby głębiej zastanowić się zarówno nad sposobem pomiaru opinii publicznej, jak i nad sposobem pojmowania i angażowania społeczeństwa. Partnerzy projektu nawołują polityków do innowacji w poszukiwaniu sposobów na udzielanie społeczeństwu głosu w procesie decyzyjnym i zachęcają ich do sprawdzania innych form zaangażowania publicznego. Podkreślają też, że "zaangażowanie społeczeństwa należy pojmować jako zbiór inicjatyw a nie pojedyncze wydarzenia - kreowanie debaty publicznej, która będzie elastyczna i zróżnicowana". Naukowcy podpowiadają także, iż debata winna koncentrować się mniej na bardzo spekulatywnych ideach na temat tego, czym nanotechnologia może być w dalekiej przyszłości, a bardziej na jej obecnej sytuacji. Jak podsumowuje profesor Macnaghten: "Chcemy aby nasza analiza była pomocna dla tych, którzy stoją na pierwszym froncie procesu decyzyjnego w nauce i jednocześnie nie ignorujemy faktu, że stanowi to wyzwanie dla obecnego stanu rzeczy."