Najlepszymi badaczami literatury dziecięcej są dzieci
Utopia jest częstym tematem w literaturze, również tej dla dzieci. Jej opisy i przedstawienia w dziełach literatury dziecięcej są kluczowe dla transformacji na poziomie personalnym i społecznym. Jeśli jednak chodzi o samych czytelników, do tej pory dyskusje teoretyczne skupiały się głównie na tym, jak literatura utopijna wpływa na dzieci. Inne podejście do tego tematu zastosowano w projekcie ChildAct16, stawiając na współpracę pomiędzy dziećmi i dorosłymi. Celem projektu było „lepsze zrozumienie tego, jak literatura utopijna kształtuje pomysły dotyczące preferowanej wizji przyszłości, jak te pomysły zmieniają się w wyniku zetknięcia się czytelników z materialnością lokalnego otoczenia oraz jak mogą zainspirować czytelników do podejmowania indywidualnych i grupowych działań w tym otoczeniu”, wyjaśnia dr Justyna Deszcz-Tryhubczak, stypendystka programu „Maria Skłodowska-Curie”. Niecodzienne, ale przydatne podejście Aby osiągnąć cel projektu ChildAct16, badaczka zaproponowała zastosowanie podejścia relacyjnego do badań literatury dziecięcej i stworzenie demokratycznych przestrzeni dla międzypokoleniowej współpracy z młodymi czytelnikami w zakresie analizy i czytania książek. Choć takie podejście nie jest powszechnie stosowane w badaniach literatury dziecięcej, dr Deszcz-Tryhubczak podkreśla jego ogromną wagę ze względu na to, że jego założeniem jest uznanie, że dzieci mają wpływ na społeczeństwo. Taki proces ułatwia wspólną refleksję, wspólne podejmowanie działań i wspólne myślenie, jest zatem nie tylko niezmiernie ważny, ale także pobudza kreatywność i pokazuje troskę o najmłodszych. Dzieci na czele badań Powieścią wybraną do badania był „LonNiedyn” Chiny Miéville’a. Ta powieść z gatunku literatury fantastycznej zawiera bardzo wyraźne wątki związane z ochroną środowiska, odpadami i zanieczyszczeniem powietrza. Dr Deszcz-Tryhubczak mówi, że gdy tylko dzieci otrzymały kopie książki, już nie tylko ona była osobą kierującą całym projektem. „Dzieci, książka, szkoła, nauczyciele, rodzice i nawet pogoda mieli wpływ na przebieg procesu badawczego”. Młodzi czytelnicy aktywnie uczestniczyli we wszystkich działaniach. Przekazywali swoje opinie na temat potrzeb badawczych i brali udział w opracowywaniu ram i metodologii badania. Byli także zaangażowani w tworzenie narzędzi badawczych i zarządzanie nimi oraz w analizowanie wniosków. Przełom w dziedzinie badań literatury dziecięcej Głównym elementem podejścia zastosowanego przy realizacji projektu było wspólne rozpowszechnianie jego wyników przez dzieci i dorosłych w formie prezentacji na konferencjach. Jedną z inicjatyw podjętych w ramach projektu ChildAct16 było zorganizowanie w 2018 roku, razem z Uniwersytetem w Cambridge, międzynarodowej konferencji dotyczącej międzypokoleniowej solidarności w literaturze dziecięcej („Intergenerational Solidarity in Children’s Literature”). Dr Deszcz-Tryhubczak opublikowała jeden artykuł w czasopiśmie Children’s Literature in Education. Jest też współautorką kolejnego, „unikalnego i dotąd niespotykanego w badaniach literatury dziecięcej”, zatytułowanego „Children’s voices in the Polish canon wars: Participatory research in action” („Głosy dzieci w polskich wojnach o kanon: podejście partycypacyjne w akcji”), który powstał we współpracy z innym badaczem, nauczycielką ze szkoły podstawowej i pięcioma uczniami szkoły podstawowej lub gimnazjum. Wśród innych działań mających na celu rozpowszechnienie projektu warto wymienić prezentację wyników podczas Letniej Szkoły Literatury Uniwersytetu w Antwerpii oraz filmową adaptację powieści fantasy dla młodych czytelników. Prace zrealizowane w ramach projektu były także promowane w mediach społecznościowych oraz w listach pisanych do władz i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska. Publikacje „w innowacyjny sposób pozycjonują badania literatury dziecięcej jako dziedzinę, w której relacje międzypokoleniowe można wykorzystać do poznawania kultury dzieciństwa, co jest bardzo ważne ze względów społecznych”. Co istotne, wyniki projektu ChildAct16 mogą potencjalnie posłużyć za wsparcie procesu decyzyjnego związanego z ustalaniem kanonu lektur szkolnych oraz, w zakresie bardziej ogólnym, dotyczącym opracowania demokratycznych metod nauczania. Jak podsumowuje dr Deszcz-Tryhubczak: „Otwarcie się środowiska akademickiego na pytania i pomysły dzieci związane z procesem badawczym stanowi kolejny dowód na to, jak ważne jest zdobywanie wiedzy o literaturze przez młodych czytelników, nieco na przekór obowiązującym podziałom na dzieci i dorosłych”.
Słowa kluczowe
ChildAct16, dzieci, literatura dziecięca, badania literatury, literatura utopijna, współpraca pomiędzy dziećmi i dorosłymi, współpraca międzypokoleniowa