Nowe spojrzenie na rolę klasztorów koptyjskich w gospodarce późnoantycznego Egiptu
Klasztory stanowiły istotny element egipskiego krajobrazu od czasu narodzin chrześcijaństwa na tych ziemiach. Klasztory te prowadziły swoją dokumentację i księgi głównie w języku koptyjskim. Pomimo tego, że nadal istnieje wiele klasztorów i znane jest także ich znaczenie i rola w historycznych strukturach władzy, nie przeprowadzono dotychczas niemal żadnych badań nad ich wpływem na egipskie ramy administracyjne i gospodarcze w czasach starożytnych. Pominięcie roli odgrywanej przez klasztory w tych obszarach nastąpiło głównie w rezultacie utrudnionego dostępu do źródeł pierwotnych; sam temat nie wzbudzał także wystarczającego zainteresowania. „Z treścią materiałów mogą zapoznawać się wyłącznie specjaliści studiujący język koptyjski, którzy w wielu przypadkach są w dużo większym stopniu zainteresowani treściami o charakterze religijnym lub literackim niż dokumentami administracyjnymi”, wyjaśnia dr Jennifer Cromwell, główna badaczka uczestnicząca w projekcie MONASPOWER (Monasteries as Institutional Powers in Late Antique and Early Islamic Egypt: Evidence from Neglected Coptic Sources). Gromadzenie materiałów Celem projektu MONASPOWER było zbadanie pozycji gospodarczej klasztorów koptyjskich w czasach późnoantycznego Egiptu na podstawie pomijanych dotychczas informacji pochodzących z dwóch źródeł – klasztoru Apy Thomasa w Wadi Sarga oraz korpusu nieliterackich tekstów w języku koptyjskim pochodzących ze zbiorów Uniwersytetu w Kopenhadze. „Chciałam zgromadzić materiały, które umożliwiłyby bardziej realistyczne spojrzenie na gospodarkę późnoantycznego Egiptu (od V do VIII wieku n.e.) dzięki skoncentrowaniu się na danych pochodzących z koptyjskojęzycznych źródeł znalezionych w klasztorach zlokalizowanych w dolinie Nilu”, mówi dr Cromwell, stypendystka działania „Marie-Curie”. Listy, dokumenty prawne, rachunki, zestawienia, pokwitowania oraz inne dokumenty analizowane w ramach projektu dostarczają informacji na temat rzeczywistości życia codziennego ówczesnych mieszkańców. „Dzięki tym dokumentom możemy dowiedzieć się o osobistych relacjach, sporach, żywności, własności, bogactwie, zdrowiu – wszystkich dobrych i złych stronach realiów życia”. Aby uzyskać wyraźniejszy obraz sytuacji, dr Cromwell skorzystała z dokumentów odnalezionych podczas wykopalisk na terenie klasztoru w Wadi Sarga w środkowym Egipcie w 1913/14 roku. W 1922 roku opublikowano kilkaset krótkich tekstów, ale wiele spośród nich nigdy nie doczekało się publikacji. Jednym z celów projektu było zatem opublikowanie i zbadanie całego korpusu. W ramach wykopalisk wydobyto również wyroby ceramiczne, fragmenty tkanin, figurki z terakoty oraz przedmioty wykonane z drewna, metalu i kości, które obecnie stanowią część kolekcji Muzeum Brytyjskiego. Znaleziska archeologiczne stanowiły uzupełnienie dokumentacji w formie tekstowej, dzięki czemu udało się w lepszym stopniu pojąć i zrozumieć codzienne życie w klasztorze. „Jednym z celów projektu było połączenie specjalistycznych umiejętności wszystkich osób pracujących nad zgromadzonymi materiałami. W ten sposób już na pierwszy rzut oka uwidoczniła się potrzeba współpracy ukierunkowanej na to, by nie pominąć potencjalnie istotnych informacji”, mówi dr Cromwell. Projekt MONASPOWER korzystał również z niepublikowanych dotąd dokumentów na papirusach pochodzących z kolekcji papirusów kopenhaskiej Fundacji Carlsberg. W ramach projektu wykonano tłumaczenia setek niepublikowanych do tej pory dokumentów w języku koptyjskim, które obecnie są przekazywane do publikacji w ogólnodostępnych magazynach naukowych. Bezprecedensowe cele Dr Cromwell jest zadowolona z faktu, że dzięki przedstawieniu całościowego opracowania na temat realiów gospodarczych klasztorów koptyjskich jej odkrycia mogą zostać wykorzystane w szerszych badaniach poświęconych gospodarkom basenu Morza Śródziemnego w czasach starożytnych. W wyniku realizacji projektu opracowano również publikację na temat gospodarek klasztornych w Egipcie, Jordanii i Palestynie. Obecnie recenzowana publikacja stanowi pierwszą próbę zbadania tych obszarów geograficznych z tej perspektywy. Projekt MONASPOWER po raz pierwszy zgromadził również zróżnicowaną grupę specjalistów z różnych dziedzin. „Multidyscyplinarne podejście projektu pozwoliło nam na wygenerowanie nowych perspektyw dotyczących badanego tematu, a zarazem pozwoliło nam na dostrzeżenie i skupienie się na materiałach, które są często pomijane przez historyków, między innymi dotyczących archeologii (w tym podejść teoretycznych), historii sztuki, paleobotaniki (badania starożytnych szczątków roślinnych), tekstów greckich, tekstów koptyjskich, a także podejść literackich i pozaliterackich”, mówi dr Cromwell. Naukowcy współtworzący publikację poświęconą gospodarkom klasztornym pochodzili z różnych środowisk, zarówno pod względem narodowości (Europa, Stany Zjednoczone, Egipt i Izrael), jak i kariery (doktoranci, początkujący naukowcy i profesorowie). Projekt MONASPOWER pozwolił ukazać, w jakim stopniu klasztory koptyjskie przyczyniły się do rozwoju gospodarki późnoantycznego Egiptu, podkreślając jednocześnie, że klasztory nie powinny być postrzegane wyłącznie jako instytucje duchowe, odzwierciedlające specyficzne formy doświadczenia religijnego. Jak wyjaśnia dr Cromwell, „W przyszłych badaniach życia społecznego i ekonomicznego w Egipcie nie można pomijać materiałów zgromadzonych w klasztorach, ponieważ w ten sposób pomija się część rzeczywistości i tworzy się w ten sposób wypaczony obraz świata starożytnego”.
Słowa kluczowe
MONASPOWER, klasztory koptyjskie, teksty greckie, teksty koptyjskie, klasztor Wadi Sarga, okres późnostarożytny, wczesnoislamski Egipt
