Narzędzia do oceny ryzyka wystąpienia erozji na obszarach wulkanicznych dotkniętych pożarem
Obszary wulkaniczne są nierzadko gęsto zaludnione, górzyste i zagrożone pożarami. Często też nawiedzane są przez ulewne deszcze, a ponieważ pożary niszczą ochronną pokrywę roślinną, tereny te dodatkowo cierpią wskutek niszczącej erozji wodnej, osuwisk ziemi oraz powodzi. Czynniki te stanowią łącznie poważne zagrożenie dla nieruchomości, infrastruktury, a przede wszystkim życia. Dzięki finansowanemu ze środków unijnych projektowi FireAndRiskPrevention przetestowano i wdrożono pilnie potrzebne narzędzia do oceny ryzyka wystąpienia erozji na Wyspach Kanaryjskich w Hiszpanii. Narzędzia te zostały opracowane, aby wesprzeć osoby gospodarujące gruntami w projektowaniu skutecznych planów i protokołów w zakresie działań łagodzących mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia erozji wskutek pożaru lub działania wody. Po dalszym dostosowaniu narzędzia znajdą zastosowanie na innych wrażliwych i odległych obszarach pochodzenia wulkanicznego na całym świecie. Narzędzia wynikiem badań terenowych, laboratoryjnych i modelowych Zespół projektu FireAndRiskPrevention rozpoczął swoją pracę od przeglądu dostępnej wiedzy i metodologii. Następnie z pomocą lokalnych stron zainteresowanych zidentyfikowano krytyczne braki związane z zapobieganiem erozji i spływaniem wody na terenach wulkanicznych dotkniętych wcześniej pożarem. Dr Jonay Neris Tomé, stypendysta działania „Marie-Curie”, wspomina, że kolejny krok był według niego chyba największym wyzwaniem: „Musieliśmy szukać okazji i „ścigać” odpowiednie pożary, aby zgromadzić dane z terenu”. Jednak ze względu na delikatną strukturę gleby i późniejsze gwałtowne zmiany właściwości fizycznych i hydrologicznych na skutek zakłóceń środowiskowych, zachowanie gleb wulkanicznych różni się stanowczo od innych typów gleby. Dlatego też podstawowym wyzwaniem, z którym mierzą się osoby gospodarujące gruntami, planując działania ograniczające zniszczenia po pożarach na obszarach wulkanicznych, jest fakt, że istniejące modele wykorzystywane do przewidywania procesu erozji i spływu wody nie były odpowiednio testowane w odniesieniu do gleb wulkanicznych, tylko przeniesione z innych terenów. Ponadto nawet plany działań łagodzących zostały opracowane i przetestowane w innych warunkach, często przy użyciu materiałów, które nie są łatwo dostępne na obszarach wulkanicznych. Po zidentyfikowaniu odpowiednio wypalonych obszarów, jak wyjaśnia dalej dr Neris Tomé, „Zmodyfikowaliśmy aktualnie dostępny i powszechnie stosowany model oceny ryzyka erozji - projekt przewidywania erozji wodnej Służby Leśnej Stanów Zjednoczonych, aby na tej podstawie opracować narzędzia dostosowane do charakterystycznej dla gleb wulkanicznych reakcji na ogień. Okazało się, że te lokalnie dostosowane działania łagodzące - na przykład używanie miejscowych igieł sosnowych jako ściółki - były najlepsze dla tego typu terenu, jeśli chodzi o ograniczenie spływu wody i erozji”. Zabezpieczenie przyszłości w rozsądnej cenie Narzędzia opracowane w ramach projektu FireAndRiskPrevention są obecnie używane przez hiszpański organ zarządzający Cabildo de Tenerife, który zajmuje się planowaniem działań ograniczających ryzyko, będących odpowiedzią na niedawny (kwiecień 2018 r.) pożar na Teneryfie, który spustoszył prawie 400 hektarów ziemi. Koordynator projektu prof. Doerr wierzy, że narzędzia opracowane przez zespół powinny przynieść znaczące korzyści: „Nasz projekt mógł wesprzeć opracowanie skutecznych planów łagodzenia skutków pożaru i kolejnych ulew, które wystąpiły w 2009 i 2016 roku na La Palma, jednej z Wysp Kanaryjskich. Bezpośrednie koszty osuwisk gruzu, które miały miejsce w 2009 r. po pożarze, wyniosły 20 mln euro, a inwestycja z 2016 r. w odbudowę po pożarze warta 5 mln euro nie zdołała zapobiec poważnym skutkom erozji wodnej dla i tak poważnie już dotkniętej infrastruktury. Jest bardzo prawdopodobne, że takie zdarzenia się powtórzą”. W szerszym ujęciu projekt FireAndRiskPrevention przyczynia się do realizacji kilku unijnych polityk, w szczególności polityki dotyczącej energii, zmiany klimatu i ochrony środowiska, gdyż koncentruje się na ochronie gleby w regionach wulkanicznych narażonych na występowanie pożarów, a dodatkowo na lepszym przygotowaniu się na częściej występujące pożary, erozję i spływ wody, które są następstwem zmiany klimatu. Myśląc o przyszłości, prof. Doerr mówi: „Zespół pracuje też nad zidentyfikowaniem, oceną i modelem innych źródeł zagrożenia. Na przykład, w ramach pobocznego projektu, przygotowujemy modele ryzyka w sytuacji, gdy popioły po pożarze trafiają do systemu cieków wodnych, a przez to wpływają na jakość wody, zaopatrzenie w słodką wodę i ekosystemy wodne”.
Słowa kluczowe
FireAndRiskPrevention, pożar, złagodzenie, wulkaniczny, ochrona gleb, spływ wód, erozja, zmiana klimatu, zmniejszenie ryzyka, Wyspy Kanaryjskie, osuwiska, powodzie
