Postępy w dziedzinie projektowania badań klinicznych dotyczących chorób rzadkich
Dotychczas zidentyfikowano ponad 6000 chorób rzadkich znanych ze swojego przewlekłego, wyniszczającego charakteru. Jednak z szerokiej gamy nowych leków sierocych znajdujących się w fazie rozwoju jedynie niewielki odsetek trafia na rynek. W świetle nieuniknionego, ograniczonego rozmiaru próby stoimy przed koniecznością ponownego przyjrzenia się stosowanym metodom projektowania badań klinicznych dotyczących chorób rzadkich. Randomizowane badania kontrolowane są złotym standardem testowania nowych terapii pod kątem skuteczności, bezpieczeństwa i stosunku korzyści do ryzyka. Istniejące metody statystyczne zostały w większości opracowane z myślą o badaniach przeprowadzanych na dużych grupach. W przypadku chorób rzadkich nie ma możliwości zwiększenia liczby uczestników, a badania dodatkowo utrudnia fakt, że chorzy zamieszkują różne rejonu globu. Co więcej, niewielka grupa pacjentów ogranicza liczbę terapii danej choroby, które można poddać badaniu. Ponieważ konwencjonalne metody statystyczne mogą pominąć zaistniałe rezultaty leczenia w niewielkich grupach, konieczne jest jak najszybsze dostosowanie innowacyjnych technik do potrzeb badań klinicznych ukierunkowanych na choroby rzadkie. Aby udoskonalić proces projektowania badań klinicznych na małych populacjach, zespół finansowanej z funduszy unijnych inicjatywy ASTERIX przygotował kompletny zestaw wytycznych. Obejmowały one metody pozwalające łączyć dane obserwacyjne i kliniczne, dostosowywać wydajne techniki statystyczne do potrzeb małych grup, projektować innowacyjne kryteria oceny końcowej oraz określać niezbędny zakres dowodów. W ostatecznym rozrachunku priorytetem było dostarczenie w obrębie planów statystycznych innowacyjnych metod, które pozwoliłyby zwiększyć wiarygodność badań nad terapiami chorób rzadkich. Wyjątkowe podejście do projektowania badań klinicznych Celem konsorcjum było przygotowanie spójnych ram umożliwiających prowadzenie wiarygodnych i wydajnych badań klinicznych w kontekście chorób rzadkich. Uzupełnienie luki pomiędzy teoretycznym rozwojem rozwiązań a ich rzeczywistym wdrożeniem było głównym celem inicjatywy ASTERIX. Partnerzy projektu skupili się na użytkownikach końcowych, sprawdzając możliwość dopuszczenia stworzonych metod przez organy regulacyjne oraz ich zaakceptowania przez pacjentów. Tylko w ten sposób można było ułatwić proces realizacji zaleceń w codziennej praktyce. „To, co wyróżnia nasz projekt, to fakt, że w bezpośredni sposób zaangażował on pacjentów, a uzyskane od nich opinie uwzględniliśmy w wielu aspektach inicjatywy, włączając w to opracowywanie innowacyjnych kryteriów oceny końcowej” – wyjaśnia koordynator projektu, profesor Kit Roes. Dalsze prace koncentrowały się na przedstawieniu znaczenia wcześniejszego wdrażania terapii, a także na propozycjach udoskonalenia ram regulacyjnych. Aby zrealizować ten cel, naukowcy dokonali oceny proponowanych metod w kontekście istniejących programów rozwoju leków wdrożonych w obszarze chorób rzadkich. Postęp metodologiczny osiągnięto dzięki świeżemu spojrzeniu na tradycyjne pojęcia, takie jak randomizacja, a także w drodze opracowywania nowych technik. Obejmowały one łączenie dowodów z szeregu różnych punków końcowych, wydajne badania nad wieloma terapiami jednocześnie, a także wykorzystanie wcześniej zgromadzonych informacji, aby podnieść wartość dowodów. Nowa era badań dotyczących chorób rzadkich Nie ma wątpliwości, że postępy metodologiczne zapewnią wsparcie w zakresie planowania i analizy wyników prób klinicznych, podnosząc poziom wiarygodności tego rodzaju badań. Zespół projektu ASTERIX wykorzystał zintegrowane podejście oparte zarówno na istniejących, jak i nowych metodach, które spotęguje moc statystyczną badań klinicznych prowadzonych na małych grupach. Jego wdrożenie bez wątpienia zwiększy wiarygodność wyników badań klinicznych, umożliwiając wymagającym leczenia pacjentom szybszy dostęp do cennych terapii. „Zatwierdzenie opracowanych metod przez organy regulacyjne ułatwi ich wdrażanie na szczeblu decyzyjnym, minimalizując tym samym stopień niepewności w kontekście rejestracji nowych leków” – kontynuuje prof. Roes. Bardziej precyzyjne prognozy dotyczące rejestracji pozwolą firmom nie tylko szybciej inwestować w nowe metody leczenia, lecz również przyspieszą ich komercjalizację, zapewniając osobom cierpiącym na choroby rzadkie dostęp do wysokiej jakości terapii w przystępnej cenie. Prof. Roes przewiduje, że w przyszłości „będzie to stymulować badania nad nowymi metodami leczenia tych wyniszczających i w dużym stopniu pomijanych chorób oraz przyspieszy wdrażanie nowych terapii”. Rezultaty projektu ASTERIX z pewnością przybliżyły nas do osiągnięcia wyższej efektywności badań klinicznych.
Słowa kluczowe
ASTERIX, badanie kliniczne, choroba rzadka, metody statystyczne
