Wpływ nowej legislacji na ochronę zwierząt wykorzystywanych do badań
Postęp badań naukowych i troska o zwierzęta mogą być w konflikcie. UE stara się pogodzić konieczność postępu w medycynie i nauce z obawami natury etycznej dotyczącymi wykorzystywania zwierząt do badań naukowych. Ma temu służyć Dyrektywa 2010/63/UE przyjęta w 2010 r. i oparta na zasadzie trzech "Z" - zastąpienia, zmniejszenia (liczby zwierząt) i złagodzenia (ang. 3R - replacement, reduction, refinement) wykorzystywania zwierząt w badaniach naukowych Obecnie Dyrektywa jest już wprowadzona prawie w pełni w państwach członkowskich, co oznacza, że jesteśmy krok bliżej do zwycięstwa w walce o poprawę etyki praw zwierząt bez szkody dla badań i innowacji. W tym kontekście, w ramach finansowanego przez UE projektu ANIMPACT (An ethical, legal and practical perspective on the impact of a new regulatory framework for the scientific use of animals on research and innovation) zbadano, w jaki sposób Dyrektywa 2010/63/UE wpływa na sposób prowadzenia badań na zwierzętach. Naukowcy zbadali wewnętrzne i zewnętrzne mechanizmy podejmowania decyzji, a także normy i zasady, aby ocenić wpływ Dyrektywy. „Badania są regulowane nie tylko ‘z zewnątrz’ przez prawo, ale również ‘od wewnątrz’ np. w drodze wzajemnej weryfikacji i własnej motywacji naukowców”, mówi Anna Olsson, koordynator projektu z Instytutu Biologii Molekularnej i Komórek w Porto w Portugalii. Po dokładniejszym przeanalizowaniu przepisów zewnętrznych, które skupiają się na weryfikacji i autoryzacji projektu, ujawniono istotne różnice w składzie i organizacji podmiotów w Europie, które wydają zezwolenia na prowadzenie eksperymentów na zwierzętach. „Biorąc pod uwagę wpływ komisji na wydanie pozwolenia na badania, ewentualne różnice w ocenie będą ważną kwestią, którą należy zająć się w przyszłości”, dodaje Olsson. Zespół poszedł o krok dalej i zajął się wewnętrznymi zasadami, w szczególności dotyczącymi badania praktyk stosowanych przez czasopisma naukowe oraz wpływu wytycznych specyficznych dla dyscypliny dotyczących badań na zwierzętach. Co ciekawe, podczas studium przypadku naukowcy realizujący projekt ANIMPACT stwierdzili, że wytyczne są odzwierciedleniem istniejących standardów w tym obszarze, ale nie znaleźli dowodów, że wprowadzenie wytycznych doprowadziło do zmiany standardów. „Nie znaleźliśmy żadnych wyraźnych różnic pomiędzy badaniami prowadzonymi przed i po publikacji wytycznych”, powiedziała Olsson. Wskazała jednak, że poziomy dotkliwości tolerowane w badaniach w oparciu o wytyczne były wyraźnie niższe niż w porównywalnej dyscyplinie, w której nie obowiązują takie wytyczne. Zespół realizujący projekt był mile zaskoczony, że naukowcy prowadzący badania na organizmach innych niż ludzkie zgodzili się, że istnieje potrzeba uregulowania badań na zwierzętach, również w kontekście celów Dyrektywy. Z drugiej strony naukowcy zgłaszali obawy związane z biurokracją i możliwymi opóźnieniami w uzyskiwaniu pozwoleń na prowadzenie badań, które mogą być skutkiem wprowadzonej legislacji. Niemniej jednak zgoda i zaangażowanie dobrze wróżą prawu popieranemu przez osoby, których pracę ma regulować, tj. naukowców. „Aby zapewnić ciągłe wsparcie, system musi zostać zaprojektowany tak, aby funkcjonował dobrze w praktyce bez niepotrzebnej biurokracji”, powiedziała Olsson. „Samoregulacja odgrywa ważną rolę w promocji etyki praw zwierząt, ale z jej wdrożeniem bywa różnie. Tę sytuację mogłaby poprawić szersza dyskusja pomiędzy interesariuszami, dotycząca zakresu odpowiedzialności”. Podczas gdy państwa członkowskie transponowały już Dyrektywę 2010/63/UE do krajowego ustawodawstwa, w wielu miejscach kluczowe narzędzia muszą być budowane od początku, co potrwa jeszcze kilka lat. Dotyczy to w szczególności krajów europejskich, które nie utworzyły wcześniej krajowej komisji ds. ochrony zwierząt wykorzystywanych w celach naukowych. „Wdrożenie ciągle trwa, ale widać już wyraźnie zaangażowanie całej Europy w kwestię wprowadzenia tego prawa i poczucie posiadania wspólnych ram prawnych”, komentuje Olsson. Dyrektywa UE jest uważana za najbardziej zaawansowany akt prawny dotyczący prowadzenia eksperymentów na zwierzętach na całym świecie. Została opracowana jako zestaw jednolitych standardów dla wszystkich państw członkowskich UE, co oznacza, że żadne państwo nie będzie mogło obniżać norm. Webinaria i publikacja materiałów informacyjnych na stronie projektu umożliwią ciągłą komunikację pomiędzy interesariuszami po zakończeniu realizacji projektu ANIMPACT.
Słowa kluczowe
Etyka praw zwierząt, badania naukowe, Dyrektywa 2010/63/UE, ANIMPACT, badania na zwierzętach
