Badanie migracji charakterystycznych dla historii populacji Europy
Wyginięcie neandertalczyków i przejście ze środkowego do górnego paleolitu to dwa najgorętsze tematy badań paleoantropologicznych. Naukowcy nadal nie są zgodni co do czasu, skali i kolejności tego zjawiska. Ponadto większość badań skupiała się głównie na obszarach zachodniej, południowej i środkowej Europy. Aby rozwiać niektóre wątpliwości i przełamać ograniczenia, UE sfinansowała projekt NEMO-ADAP. Obszarem badań nad późnym środkowym i wczesnym górnym paleolitem była zachodnia Ukraina i Rosja. Projekt był próbą odpowiedzi na fundamentalne pytania o przystosowanie behawioralne i kulturowe, które umożliwiło współczesnemu człowiekowi osiedlenie się w Europie. Zbadano, czy ta adaptacja była unikalna dla współczesnych ludzi i przyjrzano się panującym w tym okresie warunkom klimatycznym. Gromadzenie nowo odkrytych materiałów i tworzenie zbiorów danych W ramach projektu NEMO-ADAP wyznaczono obszary badawcze na Ukrainie i w Rosji, ponieważ, jak wyjaśnia koordynator projektu dr Philip R Nigst, „charakteryzują się one długimi sekwencjami lessowo-glebowymi i stwarzają dużą możliwość analizy paleoklimatycznej, dostarczając kluczowych informacji o klimacie, w którym mogli żyć neandertalczycy i ludzie współcześni”. Wiadomo było również o istnieniu szczątków obu gatunków na tych terenach. Projekt charakteryzował się interdyscyplinarnym podejściem. Zaangażowano w niego specjalistów z dziedzin archeologii i antropologii, a także geologii, badań nad klimatem, mineralogii, datowania (w tym radiowęglowego) i genetyki, co pozwoliło stworzyć, zdaniem dra Nigsta, „wzorzec dla podobnych projektów”. Badanie interdyscyplinarne było ograniczone do kilku stanowisk, a stosowana metodologia była bardzo różnorodna, co „pozwoliło na stworzenie zbiorów danych o porównywalnej jakości i podobnych wnioskach” – podsumowuje dr Nigst. Zespół NEMO-ADAP przeprowadził badania i wyznaczył nowe stanowiska badawcze dzięki obecności kamiennych narzędzi i fragmentów kości na zboczach doliny. Po identyfikacji wykonano przekrój pionowy, aby ustalić kolejność warstw, a następnie zebrano próbki w celu zbadania zachowań neandertalczyków i ludzi współczesnych, oszacowania wieku i rekonstrukcji zmian środowiskowych i klimatycznych. Zespół dokonał wielu nieco zaskakujących odkryć. Ustalono, że człowiek współczesny oraz techniki charakterystyczne dla górnego paleolitu pojawiły się w Europie Wschodniej o 2000 lat wcześniej niż do tej pory sądzono. „Oznacza to, że czas wspólnego bytowania neandertalczyków i ludzi współczesnych na terenach Europy Wschodniej był dłuższy” – wyjaśnia dr Nigst. Badania genetyczne i analiza populacji wykazały również, że kolonizacja Europy Wschodniej charakteryzowała się, jak to określił zespół, „kierunkowymi, szybkimi rozproszeniami”. Projekt dostarczył także dowodów na obecność neandertalczyka i człowieka współczesnego w Europie Wschodniej podczas najzimniejszego i najbardziej suchego klimatu. Wcześniej sądzono, że oba gatunki człowieka mogły żyć tylko w czasie, gdy panowały cieplejsze warunki klimatyczne. To sugeruje, że oba gatunki uodporniły się na zmianę klimatu, chociaż jest mało prawdopodobne, że stosowały te same strategie przetrwania. Europa charakteryzująca się migracjami Aby lepiej zrozumieć dynamikę migracji, rozpraszania i łączenia populacji, badanie odnosi się również do powstawania tożsamości europejskiej poprzez dziedzictwo genetyczne i kulturowe. Zdaniem dra Nigsta „to podkreśla, że różnorodność jest kluczem dla naszego przetrwania i prosperowania, co jest szczególnie ważne w kontekście zwiększonej migracji do i wewnątrz Europy”. Co więcej, badanie rzuca kolejne światło na reakcje naszego gatunku na zmiany klimatyczne, jednocześnie poszerzając wiedzę na temat tego, jak ściśle spokrewniony gatunek (neandertalczyk) radził sobie w podobnych okolicznościach. Wiedza ta, choć w tym przypadku dotycząca konkretnie Europy, ma znaczenie dla różnych kultur na całym świecie. Po zgromadzeniu mnóstwa nowych, wysokiej jakości danych, wyniki projektu NEMO-ADAP zostaną teraz porównane z wynikami wcześniejszego projektu dotyczącego obszaru Europy Środkowej, a także z informacjami dotyczącymi zastąpienia neandertalczyków przez człowieka współczesnego opisanymi przez inne zespoły badawcze w różnych częściach Europy i Azji Zachodniej.
Słowa kluczowe
NEMO-ADAP, wyginięcie neandertalczyków, współczesny człowiek, przejście ze środkowego do górnego paleolitu, migracja, odporność na zmianę klimatu, rozproszenie ludności
