Lepsze mechanizmy reagowania kryzysowego UE to skuteczniejsze zapobieganie konfliktom
Mając świadomość swojego statusu gracza o globalnym znaczeniu, w ostatnim czasie Unia uznała za swój naczelny obowiązek usprawnienie podejścia do zarządzania kryzysowego. Jednak wdrożenie tego planu spotkało się ze stosunkowo niewielkim zainteresowaniem ze strony naukowców. W związku z tym zespół finansowanego przez UE projektu EUNPACK (Good intentions, mixed results – A conflict sensitive unpacking of the EU comprehensive approach to conflict and crisis mechanisms) postawił sobie za cel rozwiązanie kwestii braku równowagi poprzez analizę unijnych mechanizmów reagowania kryzysowego, dzięki czemu uzyskał dane dotyczące sposobu, w jaki obecne mechanizmy są odbierane i postrzegane w praktyce przez lokalnych beneficjentów. W wypowiedzi dla serwisu CORDIS koordynator projektu prof. Morten Bøås (prowadzący badania w Norweskim Instytucie Stosunków Międzynarodowych) wyjaśnił szczegóły całego przedsięwzięcia. Jak przebiegały prace badawcze w ramach projektu? Prof. Bøås: Prace w projekcie EUNPACK polegały na zbadaniu siedmiu sytuacji kryzysowych w różnych fazach „cyklu kryzysowego” zarejestrowanych w trzech regionach, w których UE podjęła działania interwencyjne: na obszarach objętych procesem rozszerzenia (Kosowo, Serbia), obszarach objętych europejską polityką sąsiedztwa (Ukraina, Libia) oraz „rozszerzoną” polityką sąsiedztwa (Mali, Afganistan, Irak). W tym celu wykorzystaliśmy wywiady pogłębione przeprowadzone z decydentami urzędującymi w Brukseli, przede wszystkim z tymi reprezentującymi Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ), w połączeniu z wywiadami i ankietami, w których uczestniczyły zainteresowane strony z badanych krajów. Co prawda badanie źródeł wtórnych pozwoliło nam na zebranie informacji na temat unijnych narzędzi reagowania kryzysowego, ale dopiero etnograficzne badania w terenie dały nam prawdziwy ogląd sytuacji. Czy może pan wyjaśnić termin „cykl kryzysowy” i jego znaczenie dla badań? Mówiąc o cyklu, rozróżniamy trzy fazy. Pierwszą jest „faza przedkryzysowa”, którą charakteryzują działania związane z wczesnym ostrzeganiem i zapobieganiem konfliktom. Przechodzi ona w kolejną fazę, którą nazywamy „kryzysem”, kiedy możliwe jest podjęcie działań szybkiego reagowania i udzielenie pomocy. Końcowym etapem jest „faza pokryzysowa”, do której należą takie operacje jak odbudowa struktur państwowych, budowanie pokoju i zapewnianie bezpieczeństwa ludziom. Analiza poszczególnych etapów pomogła nam zrozumieć ograniczenia i możliwości skutecznego reagowania oraz ocenić, czy działania UE odpowiednio zaspokoiły potrzeby na obszarach interwencji. Na przykład stwierdziliśmy, że unijne działania reagowania określone dla fazy kryzysu często były kontynuowane w fazie pokryzysowej, co ograniczało ich możliwości w zakresie rozwiązywania konfliktów i hamowało zdolność do przerwania cyklu kryzysowego. Jakie sytuacje kryzysowe były przedmiotem projektu i według jakich kryteriów wybrano je do badań? To co łączy wybrane przez nas sytuacje kryzysowe, to fakt, że są spowodowane zachowaniem ludzi, mają charakter polityczny, są ściśle związane z konfliktem i w wielu przypadkach stanowią zagrożenie dla warunków bytowych milionów ludzi. Poza tym nie są odosobnionymi incydentami, które samoistnie wybuchają, ale symptomami dłuższych procesów przemian społecznych i narastającego niezadowolenia. Zrozumienie, w jaki sposób podmioty z zewnątrz mogą przyczynić się do znalezienia rozwiązań, ma kluczowe znaczenie, ale równie ważne jest wyciągnięcie wniosków na temat unikania niezamierzonych konsekwencji. Jako przykład można wymienić tutaj przedłużające się kryzysy humanitarne i polityczne, którymi dotknięte są takie kraje jak Afganistan, Irak, Libia i Mali. Wszystkie te kraje są objęte studium przypadku EUNPACK. Jakie dotychczasowe rezultaty projektu są pana zdaniem najważniejsze? Mimo że w ostatnim dwudziestoleciu Unia w znaczny sposób udoskonaliła swoje mechanizmy reagowania kryzysowego, w drodze naszych badań odkryliśmy cztery główne wyzwania, które jeszcze nie zostały podjęte. Po pierwsze, zauważyliśmy istnienie luki między zamierzonymi a wykonanymi działaniami UE, po drugie – dysonans pomiędzy wdrożeniem polityki UE a postrzeganiem jej przez społeczność lokalną. Kolejnym problemem są nie do końca udane próby budowania przez Unię odpowiednio silnej lokalnej odpowiedzialności za rozwój, co tym samym ogranicza jej zdolność do rozwiązywania podstawowych kwestii. W konsekwencji miejscowa ludność bywa często nieświadoma podejmowanych przez UE wysiłków oraz ich rezultatów. Wreszcie, reagowanie kryzysowe staje się w coraz większym stopniu powiązane z realizowaniem interesów i osiąganiem krótkoterminowych celów, takich jak na przykład powstrzymanie migracji czy walka z terroryzmem. To natomiast często kłóci się z miejscowymi priorytetami, a w dłuższej perspektywie może doprowadzić do pogłębienia się istniejących problemów. W takiej sytuacji niezbędne jest projektowanie działań w oparciu o lokalne potrzeby. W jaki sposób projekt przyczynia się do osiągnięcia unijnych celów i wpływa na życie obywateli UE? Przedstawiliśmy decydentom urzędującym w Brukseli punkt widzenia najważniejszej zainteresowanej grupy, która jest często pomijana w debatach, a w imieniu której podejmują działania. Mamy nadzieję, że decydenci zrozumieją, że poznanie opinii ludności Afganistanu, Kosowa i Mali leży w ich własnym interesie; że naukowcy akademiccy będą nadal badać punkty widzenia lokalnej ludności; i że obywatele Europy i całego świata dowiedzą się więcej na temat konsekwencji unijnych strategii politycznych. Jednocześnie chcielibyśmy, aby osoby pracujące w terenie w badanych przez nas krajach miały lepszą wiedzę na temat działań i celów Unii. Zespół projektu EUNPACK jest dumny z faktu, że wyniki badań pozwoliły na przedstawienie decydentom odpowiednio dostosowanych zaleceń umożliwiających im dostrojenie unijnych mechanizmów reagowania kryzysowego w taki sposób, by były bardziej wrażliwe na zjawiska konfliktogenne i treści, a tym samym skuteczniejsze i bardziej zrównoważone. Jak wyglądają plany związane z kontynuacją prac? Obecnie przygotowujemy teksty do publikacji w czasopismach naukowych, a ponadto pracujemy nad monografią poświęconą badaniom EUNPACK. Chcielibyśmy kontynuować badania dotyczące UE, koncentrując się całkowicie na lokalnych partnerach. Zastosowane w projekcie podejście to nasz powód do dumy, gdyż pozwala nam na prowadzenie systematycznych badań w trudnych, nerwowych i niebezpiecznych warunkach.
Kraje
Norwegia