Finansowany ze środków UE projekt sprawdza, jak Włosi i Szwedzi wypełniają zobowiązania podatkowe
Przedmiotem zainteresowania projektu WILLINGTOPAY?, koordynowanego przez Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji, Włochy, są szeroko rozumiane interakcje między decyzjami politycznymi, instytucjami i ideami. Mówiąc prościej badania realizowane w ramach projektu mają na celu przeanalizowanie i wyjaśnienie wielorakich ścieżek i wyborów dokonywanych w różnych demokratycznych państwach opiekuńczych. Jednym z ważniejszych obszarów polityki, na którym skupiają się partnerzy projektu są podatki. Eksperci zajmujący się naukami społecznymi dowodzą, że różnice w normach społecznych i kulturowych pomagają wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie mają większą skłonność do popełniania oszustw podatkowych. Uczestnicy projektu postanowili sprawdzić tę teorię, tj. czy różnice kulturowe rzeczywiście są wyraźną przesłanką występowania zjawiska unikania podatków, i wybrali dwa państwa członkowskie UE, które najprawdopodobniej leżą na dwóch przeciwległych krańcach spektrum systemu podatkowego: Szwecję i Włochy. W sondażu na temat postrzegania uczciwości przez Europejczyków 28% wybrało Szwecję jako najuczciwszy kraj w UE. Z kolei Włosi są postrzegani przez innych Europejczyków (ale często i przez samych siebie) jako notoryczni oszuści podatkowi. W książce („L’Evasione Fiscale”) z roku 2010, autorstwa włoskiego intelektualisty, Alessandro Santoro, szara strefa we włoskiej gospodarce szacowana jest na około 250 mld EUR. Eksperymenty W ramach WILLINGTOPAY? naukowcy przebadali 638 osób (311 we Włoszech i 327 w Szwecji), aby sprawdzić, czy powszechne opinie o każdym z tych krajów, dotyczące kwestii unikania podatków, są trafne. Najpierw badanym pozwolono zarobić prawdziwe pieniądze za wykonywanie prostych prac biurowych. Następnie poproszono ich o zadeklarowanie dochodu do celów podatkowych, przy czym każdy mógł podać taką kwotę, jaką chciał. Wcześniej jednak badani zostali ostrzeżeni o 5% prawdopodobieństwie kontroli ich zeznania podatkowego. Jeżeli zostaliby przyłapani na oszustwie, musieliby zapłacić grzywnę równą dwukrotności należnego podatku. Warto zaznaczyć, że wyniki wszystkich kontroli ujawnione zostały dopiero na koniec całego eksperymentu, tak aby fakt bycia skontrolowanym w jednej rundzie nie wpływał na zachowanie badanego w następnych rundach. W sumie przeprowadzono dziewięć rund, a w siedmiu z nich uczestnicy otrzymali część zapłaconego podatku z powrotem w ramach redystrybucji. W każdej rundzie naukowcy wprowadzali kilka zmian w stosowanej metodologii. Na przykład w pierwszych trzech rundach stawka podatkowa ustalona została na 30%, ale kwoty redystrybuowane między uczestników były różne. Nieoczekiwane wyniki Ogólne wyniki eksperymentu były zaskakujące: naukowcy nie stwierdzili istotnej różnicy między skłonnością Szwedów i Włochów do unikania podatków. Jednakże po bliższym przyjrzeniu się uzyskanym danym, znaleźli znaczące różnice w postrzeganiu nieuczciwości w tych dwóch krajach. W skrócie podatnicy mogą być całkowicie uczciwi (płacić wszystkie należne podatki), całkowicie nieuczciwi (nie płacić podatków w ogóle) lub częściowo nieuczciwi (płacić coś, ale mniej niż się faktycznie należy, czyli zaniżać podatki). Szwedzcy badani byli częściej albo całkowicie uczciwi, albo całkowicie nieuczciwi, podczas gdy Włosi skłaniali się raczej do zaniżania podatków i częściowej nieuczciwości. Badani, którzy zaniżali podatki byli także częściej nieuczciwi wobec siebie, jeżeli chodzi o własne zachowanie. Pośród osób zaniżających podatek 18% twierdziło, że w zeznaniu ujęły cały dochód, podczas gdy żadna z osób całkowicie nieuczciwych nie stwierdziła, iż zadeklarowała cały swój dochód. Wyniki projektu WILLINGTOPAY? pokazują, że powszechne stereotypy narodowe nie są zbyt trafne, jako że wypełnianie obowiązków podatkowych przez Włochów i Szwedów kształtuje się średnio na tym samym poziomie. Naukowcy sygnalizują też, że uczestnicy wybierający strategie zaniżania robią to, aby utrzymać pozytywny obraz siebie samego i własnej moralności. Tego rodzaju moralna dwoistość stwarza podatnikowi sporą przestrzeń do popełniania pomniejszych oszustw oraz tolerowania umiarkowanej nieuczciwości. Ogólnie rzecz biorąc wyniki badań wskazują na zagrożenia wynikające z przyjmowania strategii zaniżania podatku w swoich zeznaniach przez wielu podatników. Zespół projektowy ostrzega, że relatywnie niewielkie oszustwa – kiedy dopuszcza się ich duża liczba osób fizycznych i przedsiębiorstw – mogą powodować poważne straty dla społeczeństwa w wyniku zaniżonych dochodów z podatków i gorszej jakości służb publicznych. Projekt WILLINGTOPAY?, nad którym prace mają się zakończyć w sierpniu 2017 r., otrzymał niemal 2 500 000 EUR dofinansowania ze środków UE. Więcej informacji: witryna projektu WILLINGTOPAY?
Kraje
Włochy