Nowe szczepionki przeciwgruźlicze: od teorii do praktyki
Prątka gruźlicy (MTB), czyli bakterię powodującą gruźlicę, można do pewnego stopnia zwalczać antybiotykami, lecz pojawienie się lekoopornych szczepów bakteryjnych ogranicza skuteczność takiego leczenia. Dostępna obecnie szczepionka Bacille Calmette–Guérin (BCG) działa jedynie w przypadku określonych form dziecięcej odmiany gruźlicy i nie zapewnia ochrony osobom dorosłym. Finansowany przez UE projekt NEWTBVAC (Discovery and preclinical development of new generation tuberculosis vaccines), który w międzyczasie zyskał kontynuację w postaci inicjatywy TBVAC2020, miał na celu badanie nowatorskich szczepionek przeciw MTB. Konsorcjum oparło swoją strategię na europejskiej produkcji szczepień przeciwgruźliczych, aby zidentyfikować obiecujące potencjalne szczepionki i wytypować je do badań klinicznych. Testom poddano dotychczas nieznane antygeny prątka w modelach zwierzęcych pod kątem ich zdolności do wywoływania ochronnych reakcji immunologicznych w walce z bakteriami. Badano drogi podawania i dawkowanie oraz zidentyfikowano nowe, subdominujące antygeny, aby osiągnąć największą skuteczność. Stworzono i scharakteryzowano nowatorskie adjuwanty, które mogą nasilać odpowiedź immunologiczną. Partnerzy rozważali też nowe szczepionki żywe ze szczepem BCG o zaburzonych procesach życiowych, takich jak ruch wewnątrzkomórkowy i absorpcja substancji odżywczych. Ponadto stworzono nowe bazujące na wektorach wirusowych szczepionki jako wzmacniacze. Naukowcy uzyskali nowe adjuwanty białkowe, skupiając się w szczególności na wiążących heparynę peptydach hemaglutyninowych. W ramach projektu analizowano też biomarkery TB, aby móc odróżniać pacjentów z aktywną formą choroby od tych z zakażeniem utajonym na poziomie molekularnym. Naukowcy porównali analizy transkryptomiczne krwi obu grup i odkryli związane z chorobą wzorce ekspresji genów, jak również biomarkery remodelowania płuc. Zakończono badanie kliniczne fazy I dotyczące rekombinowanej potencjalnej szczepionki VPM1002 na obszarze endemicznym RPA. Ocena potencjalnej szczepionki MTBVAC w zatwierdzonym badaniu klinicznym w Szwajcarii zadecyduje o jej przyszłym wykorzystaniu w warunkach klinicznych. Projekt przyspieszył tworzenie około 6 nowych potencjalnych szczepionek, doprowadzając je do fazy przedklinicznej, a 4 dalsze do wstępnych prac klinicznych. Projekt miał wpływ na około 50% potencjalnych szczepionek przeciw TB w ramach globalnego planu klinicznego. Podsumowując, działania konsorcjum NEWTBVAC mają na celu kontynuację badań nad szczepionkami przeciwgruźliczymi i typowanie potencjalnych kandydatów do etapów klinicznych. Zaprojektowanie matryc podejmowania decyzji powinno pomóc w wyborze i dopuszczaniu do stosowania przyszłych kandydatów na szczepionki, jak również stratyfikacji najodpowiedniejszych populacji do przyszłych badań nad szczepionkami.
Słowa kluczowe
Gruźlica, szczepionka, antygeny, biomarkery, adjuwanty, badanie kliniczne
