Historie sukcesu RTD - Wojenny biznes?
W obliczu kryzysów humanitarnych, konfliktów zbrojnych, piractwa oraz innych zawirowań, zagrażających bezpieczeństwu obywateli, przedsiębiorstwa, międzynarodowe organizacje, podmioty non-profit, a nawet władze państwowe często zwracają się o pomoc do prywatnych firm wojskowych i ochroniarskich ('private military and security companies' - PMSCs). Sytuacja ta nie tylko podważa rolę państwa jako głównego podmiotu gwarantującego ochronę i bezpieczeństwo obywateli, ale także budzi wiele niewygodnych pytań. Czy pracownicy firm PMSC to współcześni najemnicy? Czy zlecanie stronom trzecim realizacji usług z zakresu bezpieczeństwa powoduje łamanie praw człowieka i praw humanitarnych? Jakie przepisy regulują działalność PMSC oraz określają świadczone przez nie usługi na poziomie krajowym, europejskim oraz międzynarodowym? Czy Europa powinna stanąć na czele inicjatywy zmierzającej do uregulowania tego przemysłu? Celem finansowanego przez UE projektu PRIV-WAR, który zainaugurowano w 2008 roku, było rzucenie światła na niektóre z powyższych zagadnień, a także opracowanie zalecenie, które ułatwią podejmowanie decyzji politycznych w tym złożonym kontekście. Uczestnicy projektu PRIV-WAR, pod przewodnictwem Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego ('European University Institute' - EUI), badali przyczyny, dla których władze państwowe zwracają się o pomoc do PMSC, skupiając się w szczególności na określeniu zasad zatrudnienia oraz hierarchii odpowiedzialności, zwłaszcza w kontekście korzystania z tego rodzaju usług podczas operacji pokojowych. W czasie prac projektowych badano także rosnące znaczenie UE jako podmiotu zapewniającego ochronę i uczestniczącego w interwencjach obronnych na płaszczyźnie międzynarodowej. "Mamy do czynienia ze zjawiskiem globalnym, nie chodzi jedynie o najemników zatrudnianych w kontekście pojedynczego konfliktu granicznego, ale o globalny przemysł, która ma coraz większy wpływ na sposób, w jaki coraz więcej krajów realizuje polityki ochrony i bezpieczeństwa", zauważa Francesco Francioni, wiodący naukowiec zaangażowany w projekt PRIV-WAR. W ramach projektu przeprowadzono prawną analizę porównawczą, w celu lepszego zrozumienia szeregu zagadnień, takich jak status pracowników PSMC w odniesieniu do prawa konfliktów zbrojnych ('international humanitarian law' - IHL), wpływ prywatnej działalności wojskowej na prawa człowieka, a także międzynarodowa odpowiedzialność i rozliczalność korporacji PSMC. Zalecane zastosowania Obecnie, ze względu na zróżnicowane lub nieistniejące ustawodawstwo w poszczególnych krajach, PSMC stanowią swego rodzaju "czarną dziurę", sugeruje Francioni. Przykładowo, we Włoszech świadczenie prywatnych usług z zakresu ochrony wojskowej ('private military security' - PMS) innym krajom jest nielegalne. "Niedawno kilku kontraktorów postawiono w tym kraju przed sądem za ich udział w wojnie w Iraku", dodaje Francioni. Jednak we Francji i w Wielkiej Brytanii obowiązują całkowicie odmienne przepisy; w krajach tych mamy do czynienia z kwitnącym rynkiem PMS. "To jeden z powodów, dla których namawiamy do chociaż minimalnego ujednolicenia zaleceń, w celu uniknięcia niespójności rynkowych w tej dziedzinie", tłumaczy Francioni. Uczestnicy projektu PRIV-WAR opracowali 13 zaleceń dotyczących unijnych środków prawnych, w kilku wariantach, w tym dyrektywę mającą na celu ujednolicenie międzynarodowego rynku PMS, czy też, jako alternatywę, nie wiążący prawnie instrument w postaci zaleceń rady, pomagający państwom członkowskim samodzielnie regulować zagadnienia związane z PMS, w tym usługi świadczone innym krajom. Powyższe zalecenia spotkały się z aprobatą Brukseli w kluczowym momencie, podczas debaty Parlamentu Europejskiego na temat ewentualnego przyjęcia Rezolucji 2010/2299 (INI), dotyczącej wspólnego bezpieczeństwa oraz polityki obronnej. Postawieni do kąta? "Wraz rosnącym znaczeniem UE w powyższej dziedzinie na arenie międzynarodowej, nadchodzi dobry moment by w pełni zastosować prawo konfliktów zbrojnych do PMSC, niekoniecznie demonizując lub karząc te organizacje", zauważa Francioni. "Wiemy, że nie możemy sobie pozwolić na zbyt wiele - władze państwowe muszą sobie radzić na przykład z piractwem - jednak jasne zasady sprawią, że tego rodzaju usługi będą bardziej zasadne oraz że zmniejszą się podejrzenia dotyczące legalności działań PMSC". W wyniku powyższych badań powstało ponad 20 raportów dotyczących krajowych i międzynarodowych norm prawnych, a także szereg publikacji, w tym "Wojna kontraktowa" ('War by contract'), będąca analizą praw człowieka, IHL oraz działalności prywatnych kontraktorów (Oxford University Press, 2011). Książka stanowiąca kontynuację "Wojny kontraktowej", zatytułowana "Wielopoziomowa normalizacja działań kontraktorów wojskowych i ochroniarskich" ('Multilevel regulation of military and security contractors', Hart Publishing, 2012), napisana przez uczestników projektu PRIV-WAR, zawiera dodatkową analizę powiązań pomiędzy międzynarodowym i europejskim ustawodawstwem dotyczącym PMSC oraz rolą UE w zapewnianiu zgodności z prawem konfliktów zbrojnych. Naukowcy uczestniczący w projekcie PRIV-WAR chcielibyśmy dalej rozwinąć poczynione przez siebie obserwacje na forum międzynarodowym i międzyrządowym, między innymi dzięki dyskusjom na temat globalnej konwencji w zakresie PMSC, prowadzonym przez Radę Praw Człowieka w Genewie. - Nazwa projektu: Regulating privatisation of war: the role of the EU in assuring the compliance with international humanitarian law and human rights - Akronim projektu: PRIV-WAR - strona internetowa projektu PRIV-WAR – Numer referencyjny projektu: 217405 - Nazwa/kraj pochodzenia koordynatora projektu: Europejski Instytut Uniwersytecki - Całkowity budżet projektu: 1 439 749 eur - Wsparcie UE: 1 138 682 eur - Data rozpoczęcia/zakończenia projektu: Od 1-go stycznia 2008 do 30-go czerwca 2011 - Pozostali partnerzy projektu: Niemcy, Francja, Włochy, Łotwa, Holandia, Wielka Brytania