Najważniejsze wiadomości - Otwarty dostęp: upublicznianie wyników europejskich projektów
Typowy naukowiec powszechnie kojarzy się z osobą o zmierzwionych włosach, zamkniętą w swoim laboratorium. Wizerunek ten jest tak powszechny, że często zapominamy, iż najwięksi badacze, pokroju Galileusza i Einsteina, posiadali ogromne zdolności komunikacyjne, z których korzystali w celu wymieniania wiedzy z kolegami-naukowcami oraz z ogółem społeczeństwa, podobnie jak czynią to współcześni badacze; osoby te przemawiają na konferencjach, piszą książki i artykuły, komunikują się z ludźmi oraz prowadzą "pogawędki" podczas warsztatów i sympozjów. Komunikacja stanowi kluczowy element badań naukowych. Bez niej odkrycia czynione przez naukowców i zdobywana przez nich wiedza pozostałyby zamknięte w umysłach autorów i nigdy nie przemieniłyby się w produkty, innowacje oraz nie znalazłyby rzeczywistych zastosowań. Przeczytaj o tym wszystko Najbardziej tradycyjnym i po dziś dzień najważniejszym sposobem rozpowszechniania wiedzy naukowej są artykuły poddawane ocenie specjalistów z danej dziedziny. Artykuły te publikowane są w specjalistycznych czasopismach, począwszy od znanych i wpływowych periodyków, takich jak "Nature" oraz "Science", aż po pisma skupiające się na bardzo wąskiej i specjalistycznej dziedzinie badań naukowych. Powyższa sytuacja wiąże się jednak z nieszczęśliwą ironią: gdy naukowcy publikują w ten sposób, ich badania czasami stają się trudnodostępne dla ogółu społeczeństwa, gdyż trafiają wyłącznie do określonej społeczności badawczej. Większość wydawców czasopism naukowych, prowadzących prywatne przedsiębiorstwa wydawnicze, żąda abonamentów za prenumeratę periodyków oraz opłat za dostęp do pojedynczych artykułów. Osoby prywatne oraz przedsiębiorcy nie mogą czytać artykułów, jeżeli nie zapłacą osobiście (lub nie zrobi tego biblioteka) abonamentu lub jednorazowej opłaty. Od dłuższego czasu Komisja Europejska przekonuje, że wyniki projektów finansowanych przez UE ze środków publicznych powinny być własnością ogółu. Komisja wspiera model otwartego dostępu do publikacji naukowych, w ramach którego opublikowane artykuły są dostępne za darmo. W domenie publicznej By ułatwić finansowanym przez UE projektom upublicznianie odkryć i dostęp do nich, Komisja Europejska finansuje, za pośrednictwem 7PR, projekt o nazwie "Infrastruktura otwartego dostępu do europejskich badań naukowych" ('Open access infrastructure for research in Europe', OpenAIRE). Celem tego ambitnego projektu jest stworzenie pojedynczego punktu dostęp do wszystkich darmowych publikacji opracowywanych przez uczestników projektów prowadzonych pod egidą Siódmego Programu Ramowego (7PR). "By promować darmowe publikacje naukowe, Komisja Europejska narzuciła otwarty dostęp do nich w przypadku około 20% projektów realizowanych w ramach 7PR", tłumaczy Natalia Manola, kierownik powyższej inicjatywy. "Klauzula ta stanowi część umowy, jednak jej egzekwowanie i nadzorowanie jest trudne, podobnie jak weryfikacja jej skuteczności. Idea otwartego dostępu za pośrednictwem Internetu to wciąż nowość, a jedno z największych wyzwań stanowi sytuacja, w której autorzy publikują część wyników w tradycyjnych periodykach, a tylko niektóre z nich w formie ogólnodostępnych materiałów. W efekcie dostępna wiedza jest fragmentaryczna i trudno jest uzyskać całościowy obraz wyników projektu, gdyż niezbędne do tego informacje są bardzo rozproszone. Pragniemy, by wszystkie informacje były ogólnodostępne". OpenAIRE to sieć repozytoriów, bazujących na technologii opracowanej w ramach wcześniejszego projektu o nazwie Driver. Silnik projektu Driver przeczesuje istniejące, ogólnodostępne repozytoria, oferowane przez uniwersytety, instytuty badawcze oraz coraz większą liczbę wydawców. Następnie silnik ten indeksuje powyższe publikacje i udostępnia je w formie pojedynczego punktu dostępu jednostkom, przedsiębiorstwom oraz innym naukowcom, oferując możliwość przeszukiwania kompleksowego zbioru darmowych zasobów. Obecnie dzięki mechanizmowi Driver powstał katalog ponad sześciu milionów pozycji, pochodzących z 327 ogólnodostępnych repozytoriów zlokalizowanych w Europie i poza nią. W projekcie OpenAIRE zastosowano tę samą technologię, w celu indeksowania publikacji i wyników projektów opracowywanych w ramach 7PR. Uczestnicy projektów 7PR zachęcani są do publikowania artykułów, raportów oraz prezentacji konferencyjnych w ogólnodostępnych repozytoriach. Silnik OpenAIRE nieustannie przeczesuje te repozytoria, odnajdując i indeksując publikacje związane z projektami finansowanymi w ramach 7PR. Ściśle współpracując z bazami danych Komisji Europejskiej, system OpenAIRE dopasowuje publikacje do odpowiednich grantów i projektów 7PR, tworząc spójne powiązania pomiędzy tymi, rozproszonymi uprzednio, zbiorami danych. System OpenAIRE jest ponadto połączony z otwartym repozytorium CERN, zawierającym "osierocone" publikacje. Każdy z uczestników 7PR, który nie posiada dostępu do repozytoriów instytucjonalnych, może udostępnić darmowe publikacje umieszczając je w repozytorium CERN. Otwarci na perswazję "Celem projektu OpenAIRE jest nie tylko opracowywanie nowych technologii", podkreśla Manola, "istotnym elementem projektu jest także wspieranie otwartego dostępu w obrębie społeczności 7PR. Jesteśmy zaangażowani w działania promocyjne oraz opracowywanie polityk, wspierając publikowanie materiałów w sposób otwarty, by projekty mogły wnosić pełny wkład w europejską infrastrukturę wiedzy". Uczestnicy projektu OpenAIRE gromadzą także statystyki dotyczące użytkowania portalu oraz ilości ogólnodostępnych publikacji. Dane te zostaną przedstawione Komisji Europejskiej i będą wykorzystane do opracowywania polityk w powyższej dziedzinie. Prace prowadzone w ramach projektu OpenAIRE obejmują także integrację gromadzonych informacji z bazą danych CORDA, będącej głównym repozytorium wszystkich projektów badawczych finansowanych przez UE. Już wkrótce powinno być możliwe na przykład kliknięcie na projekcie w portalu CORDIS (europejskim portalu dotyczącym finansowania badań naukowych) i uzyskanie dostępu do wszystkich darmowych artykułów opublikowanych w ramach tego projektu. Strony internetowe projektów będą natomiast oferować linki do publikacji stworzonych przez ich uczestników, co sprawi, że upowszechnianie wyników będzie bardzo łatwe. Uczestnicy projektu OpenAIRE współpracują ponadto z państwami członkowskimi UE, w celu stworzenia ogólnoeuropejskiej systemu "darmowego wsparcia", który będzie oferował naukowcom odpowiedzi na pytania dotyczące publikowania ogólnodostępnych materiałów oraz w celu koordynowania inicjatyw na rzecz otwartego dostępu, realizowanych obecnie w różnych krajach. System wsparcia pozwoli tworzyć więzi oraz identyfikować otwarte repozytoria, które będą następnie dodawane do sieci OpenAIRE. Celem projektu OpenAIREplus, będącego rozszerzeniem projektu OpenAIRE, jest natomiast stworzenie "infrastruktury wiedzy" dla Europejskiego Obszaru Badawczego ('European Research Area'). Uczestnicy tego projektu pracują obecnie równolegle z uczestnikami projektu OpenAIRE, dodając ogólnodostępne zbiory danych oraz tworząc tak zwaną "przestrzeń informacji", w której publikacje, zbiory danych oraz informacje na temat finansowania (unijnego i krajowego) są wzajemnie powiązane. Naukowcy mogą dzięki temu udostępniać innym osobom nieprzetworzone dane, dane porównawcze oraz dane związane z publikacjami, w celu przeprowadzenia analiz lub wykorzystania ich w inny sposób. "Istniejące sieci repozytoriów zostaną poszerzone, w celu przyciągnięcia dostawców danych z dziedzin nauki specyficznych dla danej domeny. Partycypacyjny charakter systemu OpenAIREplus sprawia, że naukowcy bezbłędnie odnajdują ogólnodostępne dane badawcze", twierdzi Profesor dr Norbert Lossau, Koordynator Naukowy projektu OpenAIREplus oraz Dyrektor Biblioteki Uniwersyteckie i Państwowej w Getyndze, w Niemczech. "Doświadczeni uczestnicy konsorcjum stworzą podwaliny pod wspieranie prac badawczych prowadzonych przez europejskich naukowców oraz wytyczą drogę do interdyscyplinarnej nauki". "Myślę, że więcej ogólnodostępnych publikacji, wspieranych przez projekty takie jak OpenAIRE oraz OpenAIREplus, może pomóc wzmocnić europejską gospodarkę i wspierać innowacje", podsumowuje Manola. "Dla pracodawców typu MŚP lub nauczycieli uzyskanie dostępu do wyników najnowszych badań było do tej pory praktycznie niemożliwe. Dzięki otwartemu dostępowi każdy będzie mógł korzystać z tego typu informacji w dowolny sposób. To najlepsza metoda czerpania możliwie największych korzyści z badań naukowych finansowanych ze środków publicznych". Projekt OpenAIRE uzyskał wsparcie finansowe na badania naukowe w wysokości 4,2 milionów euro (całkowity budżet projektu wyniósł 5 milionów euro) w ramach podprogramu "Infrastruktury Badawcze" ('Research Infrastructures'), będącego częścią Siódmego Programu Ramowego UE (7PR). Użyteczne odnośniki: - Strona internetowa projektu "Infrastruktura otwartego dostępu do europejskich badań naukowych" - 'Open access infrastructure for research in Europe' - Informacje na temat projektu OpenAIRE w bazie danych CORDIS - Sieć repozytoriów o otwartym dostępie DRIVER Odnośne publikacje: - "Sieć o otwartym dostępie do obserwacji astronomicznych" - 'Open access network for astronomical observations' - "Darmowe publikacje pomagają zrealizować cele Strategii Cyfrowej" - 'Open source publishing helping to realise Digital Agenda aims' - "Pięć pańsw członkowskich zgadza się na zabezpieczanie informacji biologicznych" - 'Five Member States give safeguarding biological information the green light' - "Uruchomienie finansowanej przez UE strony internetowej 'ecancerHub'" - 'Launch of EU-funded 'ecancerHub' website'